امور حسبی در قانون چیست

امور حسبی در قانون ایران

امور حسبی به دسته‌ای از امور حقوقی گفته می‌شود که بدون نیاز به طرح دعوی و رسیدگی در دادگاه‌ها، توسط مراجع قضایی رسیدگی و فصل و حل می‌شوند. این امور به جهت حفظ نظم عمومی، حمایت از افراد ضعیف و بی‌سرپرست و همچنین صیانت از حقوق اشخاص در جامعه، از اهمیت بالایی برخوردارند.

موارد رسیدگی در امور حسبی:

قانون امور حسبی مصوب 1398، موارد متعددی را در زمره امور حسبی برشمرده است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• امور مربوط به متوفیان: امور مربوط به تحریر ترکه، نصب وکیل یا امین برای اداره ترکه، تعیین قیم برای صغیر یا مجنون متوفی، امور مربوط به حجر و رفع آن، امور مربوط به وصایا و ارثیه و…
• امور مربوط به محجوران: تعیین قیم برای صغیر یا مجنون، نصب امین برای اداره اموال محجور، امور مربوط به رفع حجر و…
• امور مربوط به غایبین: اعلام غیبت، تعیین امین برای اداره اموال غایب، نصب قیم برای فرزند غایب، امور مربوط به رجوع غایب و…
• امور مربوط به اتباع بیگانه: امور مربوط به سرپرستی اتباع بیگانه صغیر یا مجنون، امور مربوط به اموال اتباع بیگانه غایب یا متوفی و…
• امور مربوط به وقف: امور مربوط به نصب متولی وقف، نظارت بر عملکرد متولی، امور مربوط به تعمیر و نگهداری موقوفه و…
• امور مربوط به مهر و موم ترکه: امور مربوط به مهر و موم ترکه متوفی، رفع مهر و موم ترکه و…
• امور مربوط به ناظر خاص: نصب ناظر خاص برای نظارت بر اموال اشخاص در موارد خاص
• امور مربوط به امین: نصب امین برای اداره اموال اشخاص در موارد خاص

مراجع رسیدگی به امور حسبی:

به موجب قانون امور حسبی، مراجع ذیل صلاحیت رسیدگی به امور حسبی را دارند:

• دادسرا: رسیدگی به امور حسبی مربوط به متوفیان، محجوران، غایبین، اتباع بیگانه و مهر و موم ترکه در صلاحیت دادسرا است.
• شورای حل اختلاف: رسیدگی به برخی از امور حسبی مربوط به متوفیان، محجوران و غایبین در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
• دادگاه خانواده: رسیدگی به برخی از امور حسبی مربوط به متوفیان، محجوران و غایبین در صلاحیت دادگاه خانواده است.
• دادگاه عمومی حقوقی: در مواردی که مرجع رسیدگی به امور حسبی مشخص نشده باشد، دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت ذینفع به آن رسیدگی می‌کند.

نحوه رسیدگی به امور حسبی:

رسیدگی به امور حسبی تابع تشریفات خاصی است که در قانون امور حسبی و آیین‌نامه اجرایی آن مقرر شده است. به طور کلی، رسیدگی به این امور به صورت غیرترافعی و بدون نیاز به طرح دعوی و حضور طرفین در دادگاه انجام می‌شود.

مزایای رسیدگی به امور حسبی:

رسیدگی به امور حسبی از مزایای متعددی برخوردار است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• سرعت: رسیدگی به امور حسبی به دلیل غیرترافعی بودن آن، به سرعت انجام می‌شود.
• کاهش هزینه‌ها: از آنجا که نیازی به طرح دعوی و حضور طرفین در دادگاه نیست، هزینه‌های رسیدگی به امور حسبی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
• سادگی: تشریفات رسیدگی به امور حسبی ساده و قابل فهم است.
• حفظ حقوق اشخاص: رسیدگی به امور حسبی به نحوی انجام می‌شود که حقوق اشخاص به بهترین نحو حفظ و صیانت شود.

نقش امور حسبی در نظام حقوقی ایران:

امور حسبی از جایگاه مهمی در نظام حقوقی ایران برخوردار است. این امور به حفظ نظم عمومی، حمایت از افراد ضعیف و بی‌سرپرست و همچنین صیانت از حقوق اشخاص در جامعه کمک می‌کنند.

موارد رسیدگی در امور حسبی:

امور حسبی به اموری گفته می‌شود که در آن مصلحت عمومی و نظم اجتماعی ایجاب می‌کند که بدون نیاز به طرح دعوا و رسیدگی ماهوی در دادگاه‌ها، توسط مراجع قضایی رسیدگی و اقدام شود.

برخی از مهمترین موارد رسیدگی در امور حسبی عبارتند از:

• امور مربوط به اشخاص:
  • اموال صغیر و مجنون
  • نصب قیم و امین
  • امور مربوط به غائب مفقودالاثر
  • امور مربوط به متوفیات (مهر و موم ترکه، تحریر ترکه، نصب وصی و …)
  • صدور گواهی حصر وراثت
• امور مربوط به خانواده:
  • ازدواج و طلاق
  • حضانت و نگهداری از فرزندان
  • مهریه و نفقه
  • اعمال ولایت قهری
  • امتناع از تمکین زوجه
• امور مربوط به وقف:
  • نصب متولی وقف
  • نظارت بر اداره امور موقوفات
  • حل اختلافات مربوط به موقوفات
• امور مربوط به محجورین:
  • نصب امین برای اشخاصی که به حکم قانون از تصرف در اموال خود ممنوع هستند.
  • اداره امور محجورین و حفظ حقوق آنان
• امور مربوط به اتباع بیگانه:
  • نصب قیم برای اتباع بیگانه‌ای که در ایران اقامت دارند و فاقد سرپرست قانونی هستند.
  • اداره امور اتباع بیگانه‌ای که در ایران فوت می‌کنند و وارثی در ایران ندارند.

مراجع رسیدگی به امور حسبی:

به طور کلی، چهار مرجع صلاحیت رسیدگی به امور حسبی را دارند:

• دادسراها: دادسراها در همه ی امور حسبی که در حوزه قضایی آنها اتفاق می‌افتد، صلاحیت رسیدگی دارند.
• شوراهای حل اختلاف: شوراهای حل اختلاف در برخی از امور حسبی، مانند امور مربوط به مهریه و نفقه، صلاحیت رسیدگی دارند.
• دادگاه‌های خانواده: دادگاه‌های خانواده در برخی از امور حسبی، مانند امور مربوط به حضانت و نگهداری از فرزندان، صلاحیت رسیدگی دارند.
• دادگاه‌های عمومی حقوقی: دادگاه‌های عمومی حقوقی در برخی از امور حسبی، مانند امور مربوط به اموال صغیر و مجنون، صلاحیت رسیدگی دارند.
• صلاحیت مراجع رسیدگی به امور حسبی در قوانین مربوطه به طور دقیق مشخص شده است.
• در صورت وقوع هرگونه امری که حسبی تلقی می‌شود، شما می‌توانید به یکی از مراجع صلاحیت‌دار مراجعه کنید و تقاضای رسیدگی کنید.
• برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد امور حسبی و مراجع رسیدگی به آن، می توانید به وب سایت قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران به آدرس https://eadl.ir/ مراجعه کنید.

مراجع رسیدگی به امور حسبی در ایران

امور حسبی، اموری هستند که رسیدگی به آنها بدون نیاز به طرح دعوا و اقامه دعوی از طرف اشخاص و بر اساس قوانین و مقررات خاص انجام می شود.

رسیدگی به این امور بر عهده مراجع ذیل می باشد:

1- دادگاه های حقوقی:

• مطابق ماده 3 قانون امور حسبی، رسیدگی به امور حسبی در دادگاه های حقوقی به عمل می آید.
• به طور کلی، صلاحیت رسیدگی به امور حسبی در دادگاه های حقوقی به شرح ذیل می باشد:
  • امور مربوط به متوفیان: مانند امور مربوط به ارث، وصیت، تصفیه ترکه، نصب و عزل قیم و وصی
  • امور مربوط به محجوران: مانند امور مربوط به نصب و عزل قیم، اموال صغیر و مجنون
  • امور مربوط به غایبین: مانند امور مربوط به نصب امین، اداره اموال غایب
  • امور مربوط به اتباع بی سرپرست: مانند امور مربوط به نصب قیم یا امین برای اتباع بی سرپرست
  • امور مربوط به مهر و موم ترکه: مانند رفع مهر و موم ترکه، اموال متوفی
  • امور مربوط به حجر: مانند امور مربوط به رفع حجر، نصب و عزل امین
  • سایر امور حسبی: که در صلاحیت مراجع دیگر نیست.

2- سایر مراجع:

• در برخی موارد، رسیدگی به امور حسبی به عهده مراجع دیگری به شرح ذیل می باشد:
  • اداره ثبت اسناد و املاک: امور مربوط به ثبت احوال، اموال صغیر و مجنون
  • سازمان بهزیستی: امور مربوط به کودکان بی سرپرست و بدسرپرست
  • شورای حل اختلاف: امور مربوط به صلح و سازش در برخی از امور حسبی

تعیین مرجع صالح:

• برای تعیین مرجع صالح برای رسیدگی به امور حسبی، باید به قانون امور حسبی و سایر قوانین و مقررات مربوطه مراجعه نمود.
• در صورت وجود ابهام یا اختلاف در صلاحیت مراجع، مرجع حل اختلاف، دادگاه عمومی محل اقامت ذینفع خواهد بود.

نکات مهم:

• رسیدگی به امور حسبی، فوری بوده و دادگاه مکلف به رسیدگی خارج از نوبت به این امور می باشد.
• در امور حسبی، نیازی به حضور وکیل دادگستری نیست، لکن حضور وکیل می تواند در تسریع روند رسیدگی و احقاق حقوق ذینفعان موثر باشد.
• در صورت عدم رضایت از رای دادگاه در امور حسبی، می توان به آن واخواهی و یا تجدیدنظرخواهی نمود.

نحوه رسیدگی به امور حسبی در ایران

امور حسبی، اموری هستند که بدون نیاز به طرح دعوا و بدون وجود اختلاف و نزاع در دادگاه‌ها رسیدگی می‌شوند.

مرجع رسیدگی به این امور، دادگاه‌های حسبی هستند که در مرکز هر استان و در بعضی از شهرستان‌ها تشکیل شده‌اند.

مهمترین امور حسبی عبارتند از:

• امور مربوط به متوفیات: مانند صدور گواهی حصر وراثت، تعیین قیم برای محجورین فرزندان متوفی، اداره ترکه و …
• امور مربوط به محجورین: مانند نصب قیم یا امین برای افراد غایب مفقودالاثر، مجنون، صغیر و …
• امور مربوط به سرپرستی: مانند تعیین سرپرست برای فرزندان بی‌سرپرست یا بدسرپرست
• امور مربوط به وقف: مانند نصب متولی برای اداره موقوفات
• امور مربوط به مهر و امضاء: مانند احراز وراثت و تغییر نام و نام خانوادگی

نحوه رسیدگی به امور حسبی:

• برای رسیدگی به امور حسبی، باید به دادگاه حسبی مربوطه مراجعه کنید.
• درخواست رسیدگی به امور حسبی باید به صورت کتبی و به همراه مدارک و مستندات لازم ارائه شود.
• دادگاه حسبی پس از بررسی مدارک و مستندات، در صورت احراز شرایط قانونی، نسبت به صدور رای اقدام می کند.

آراء دادگاه حسبی قطعی هستند و قابلیت تجدید نظرخواهی ندارند.

نکات مهم:

• رسیدگی به امور حسبی رایگان است و شما نباید برای آن پولی پرداخت کنید.
• شما می توانید برای انجام امور حسبی، از وکیل دادگستری نیز کمک بگیرید.
• برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه رسیدگی به امور حسبی، می توانید به وب سایت قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنید.