ضمان قهری در قانون مدنی ایران
ضمان قهری یکی از اسباب تملک در قانون مدنی ایران است. به موجب این قاعده، در برخی موارد خاص، شخص بدون اینکه اراده‌ای به تملک داشته باشد، مالک مالی می‌شود.
موارد ضمان قهری:
- غصب: هرگاه شخصی مال دیگری را بدون رضایت صاحب آن تصرف کند، ضامن آن مال می‌شود و به حکم قانون، مالک آن مال خواهد شد. به عبارت دیگر، با تحقق غصب، غاصب قهراً مالک مال غصب شده می‌شود.
- اتلاف: هرگاه شخصی عمداً یا غیرعمد، مال دیگری را تلف کند، ضامن آن مال می‌شود و به حکم قانون، مالک آن مال خواهد شد. به عبارت دیگر، با تحقق اتلاف، متلف قهراً مالک مال تلف شده می‌شود.
- تسبیب: هرگاه شخصی سبب تلف شدن مال دیگری شود، ضامن آن مال می‌شود و به حکم قانون، مالک آن مال خواهد شد. به عبارت دیگر، با تحقق تسبیب، مسبب قهراً مالک مال تلف شده می‌شود.
- استیفاء: هرگاه شخصی به نفع خود یا دیگری، از مالی که متعلق به او نیست، استفاده کند، ضامن آن مال می‌شود و به حکم قانون، مالک آن مال خواهد شد. به عبارت دیگر، با تحقق استیفاء، مستوفی قهراً مالک مال مورد استیفاء می‌شود.
آثار ضمان قهری:
- تملک قهری: با تحقق ضمان قهری، شخص قهراً مالک مال موضوع ضمان می‌شود.
- زوال حق صاحب مال: با تملک قهری ضامن، حق صاحب مال از بین می‌رود.
- حق رجوع ضامن: ضامن پس از تملک قهری مال، می‌تواند برای استرداد عوض آن از صاحب مال رجوع کند.
تفاوت ضمان قهری با ضمان عقدی:
- اراده: در ضمان قهری، اراده ضامن در تملک مال نقشی ندارد، در حالی که در ضمان عقدی، تملک مال با اراده ضامن صورت می‌گیرد.
- علت: علت ضمان قهری، وقوع یکی از رویدادهای غصب، اتلاف، تسبیب و استیفاء است، در حالی که علت ضمان عقدی، عقد ضمان است.
- تعهدات: در ضمان قهری، ضامن علاوه بر تملک مال، تعهد به جبران خسارات صاحب مال نیز دارد، در حالی که در ضمان عقدی، تعهد ضامن فقط جبران خسارات صاحب مال است.
موارد ضمان قهری در قانون مدنی ایران
ضمان قهری در قانون مدنی ایران به تعهداتی اطلاق می‌شود که به حکم قانون و بدون نیاز به عقد یا ایقاع بر ذمه شخص تحمیل می‌شود.
موارد ضمان قهری در قانون مدنی ایران به شرح زیر است:
1. غصب: غصب عبارت است از استیلا بر حق غیر به نحو عدوان. به عبارت دیگر، هرگاه کسی مال دیگری را بدون رضایت صاحب آن تصرف کند، غاصب محسوب می‌شود و ضامن آن مال خواهد بود.
- غاصب ضامن تمام منافع مال غصب شده از زمان غصب تا زمان استرداد آن به صاحبش است.
- اگر مال غصب شده تلف یا ناقص شود، غاصب ضامن مثل یا قیمت آن خواهد بود.
2. اتلاف: اتلاف عبارت است از از بین بردن مال دیگری. به عبارت دیگر، هرگاه کسی مال دیگری را بدون رضایت صاحب آن از بین ببرد، ضامن آن مال خواهد بود.
- متلف ضامن مثل یا قیمت مال تلف شده است.
- اگر مال تلف شده قابل تعمیر باشد، متلف ضامن هزینه تعمیر آن است.
3. تسبیب: تسبیب عبارت است از ایجاد سبب زیان برای دیگری. به عبارت دیگر، هرگاه کسی با فعل یا تقصیر خود سبب زیان دیگری شود، ضامن آن زیان خواهد بود.
- مسبب ضامن تمام خسارات ناشی از فعل یا تقصیر خود است.
- خسارات شامل دیه، ارش، منافع فوت شده و هزینه‌های متعارف می‌شود.
4. استیفاء: استیفاء عبارت است از استفاده از مال دیگری بدون رضایت صاحب آن. به عبارت دیگر، هرگاه کسی بدون رضایت صاحب مال از آن استفاده کند، مستوفی محسوب می‌شود و ضامن منافع آن مال خواهد بود.
- مستوفی ضامن منافع مال استفاده شده از زمان استیفاء تا زمان استرداد آن به صاحبش است.
- اگر مال در اثر استیفاء تلف یا ناقص شود، مستوفی ضامن مثل یا قیمت آن خواهد بود.
نکاتی در مورد ضمان قهری:
- ضمان قهری تعلق به عین دارد، نه به دین.
- ضمان قهری تعلق به فعل شخص دارد، نه به فعل اشیاء.
- ضمان قهری تعلق به ضرر و زیان دارد، نه به نفع.
- ضمان قهری تعلق به تقصیر دارد، نه به جرم.
تفاوت ضمان قهری با ضمان قراردادی:
- ضمان قهری به حکم قانون ایجاد می‌شود، در حالی که ضمان قراردادی با توافق طرفین ایجاد می‌شود.
- ضمان قهری نیاز به ایجاب و قبول ندارد، در حالی که ضمان قراردادی نیاز به ایجاب و قبول دارد.
- ضمان قهری تعلق به عین دارد، در حالی که ضمان قراردادی تعلق به عین و دین دارد.
قوانین ضمان قهری در قانون مدنی ایران
ضمان قهری در قانون مدنی ایران به معنای مسئولیت قهری است که در نتیجه‌ی فعل یا تقصیر شخص به دیگری تحمیل می‌شود. در این حالت، شخص ضامن موظف به جبران خسارات وارده به متضرر می‌شود، حتی اگر هیچ گونه تعهدی بین او و متضرر وجود نداشته باشد.
موارد ضمان قهری در قانون مدنی ایران عبارتند از:
- دیه جنایت: هر کس که به دیگری جنایت (اعم از قتل، ضرب و جرح و …) وارد کند، مسئول پرداخت دیه به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه قصدی برای جنایت نداشته باشد.
- دیه نقص عضو: هر کس که به اعضای بدن دیگری آسیب وارد کند و آن عضو را ناقص کند، مسئول پرداخت دیه به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه قصدی برای نقص عضو نداشته باشد.
- ارش جراح: هر کس که به بدن دیگری آسیب وارد کند و آن را زخمی کند، مسئول پرداخت ارش به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه قصدی برای زخمی کردن نداشته باشد.
- دیه تصادفات: هر کس که در اثر تصادف به دیگری آسیب وارد کند، مسئول پرداخت دیه یا ارش به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه قصدی برای تصادف نداشته باشد.
- خسارات ناشی از حیوانات: صاحب حیوانی که به دیگری خسارت وارد کند، مسئول پرداخت خسارات به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه علم و آگاهی از خطرآفرینی حیوان نداشته باشد.
- خسارات ناشی از اشیاء بی‌جان: هر کس که از اشیاء بی‌جان تحت تصرف خود به دیگری خسارت وارد کند، مسئول پرداخت خسارات به او می‌باشد، حتی اگر هیچ گونه علم و آگاهی از خطرآفرینی شیء نداشته باشد.
شرایط ضمان قهری:
- وقوع فعل یا تقصیر: برای تحقق ضمان قهری، باید فعلی از سوی ضامن انجام شده باشد یا تقصیری از او سر زده باشد.
- وجود ضرر و زیان: برای تحقق ضمان قهری، باید ضرری به متضرر وارد شده باشد.
- رابطه سببیت بین فعل یا تقصیر و ضرر و زیان: بین فعل یا تقصیر ضامن و ضرر و زیان وارده به متضرر باید رابطه سببیت وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، ضرر و زیان باید مستقیماً در نتیجه‌ی فعل یا تقصیر ضامن باشد.
آثار ضمان قهری:
- مسئولیت جبران خسارات: ضامن موظف به جبران خسارات وارده به متضرر می‌باشد.
- امکان مطالبه خسارات توسط متضرر: متضرر می‌تواند خسارات وارده را از ضامن مطالبه کند.
نکات:
- ضمان قهری با ضمان عقدی متفاوت است. در ضمان قهری، هیچ گونه تعهدی بین ضامن و متضرر وجود ندارد، اما در ضمان عقدی، تعهدی بین آنها وجود دارد.
- قوانین مربوط به ضمان قهری در کتاب دوم قانون مدنی ایران تحت عنوان «در اسباب تملک» آمده است.
- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد قوانین ضمان قهری، باید به قانون مدنی، رویه قضایی و نظرات دکترین حقوقی مراجعه کنید.
توجه: این فقط یک خلاصه ی کلی از قوانین ضمان قهری در قانون مدنی ایران است و برای کسب اطلاعات دقیق و مشاوره حقوقی در مورد این موضوع باید به وکیل دادگستری یا یک متخصص حقوقی مورد اعتماد مراجعه کنید.
موارد ضمان قهری در قانون مدنی ایران
ضمان قهری در قانون مدنی ایران به تعهداتی اطلاق می‌شود که به حکم قانون و بدون نیاز به عقد یا ایقاع بر ذمه شخص تحمیل می‌شود.
موارد ضمان قهری در قانون مدنی ایران به شرح زیر است:
1. غصب: غصب عبارت است از استیلا بر حق غیر به نحو عدوان. به عبارت دیگر، هرگاه کسی مال دیگری را بدون رضایت صاحب آن تصرف کند، غاصب محسوب می‌شود و ضامن آن مال خواهد بود.
- غاصب ضامن تمام منافع مال غصب شده از زمان غصب تا زمان استرداد آن به صاحبش است.
- اگر مال غصب شده تلف یا ناقص شود، غاصب ضامن مثل یا قیمت آن خواهد بود.
2. اتلاف: اتلاف عبارت است از از بین بردن مال دیگری. به عبارت دیگر، هرگاه کسی مال دیگری را بدون رضایت صاحب آن از بین ببرد، ضامن آن مال خواهد بود.
- متلف ضامن مثل یا قیمت مال تلف شده است.
- اگر مال تلف شده قابل تعمیر باشد، متلف ضامن هزینه تعمیر آن است.
3. تسبیب: تسبیب عبارت است از ایجاد سبب زیان برای دیگری. به عبارت دیگر، هرگاه کسی با فعل یا تقصیر خود سبب زیان دیگری شود، ضامن آن زیان خواهد بود.
- مسبب ضامن تمام خسارات ناشی از فعل یا تقصیر خود است.
- خسارات شامل دیه، ارش، منافع فوت شده و هزینه‌های متعارف می‌شود.
4. استیفاء: استیفاء عبارت است از استفاده از مال دیگری بدون رضایت صاحب آن. به عبارت دیگر، هرگاه کسی بدون رضایت صاحب مال از آن استفاده کند، مستوفی محسوب می‌شود و ضامن منافع آن مال خواهد بود.
- مستوفی ضامن منافع مال استفاده شده از زمان استیفاء تا زمان استرداد آن به صاحبش است.
- اگر مال در اثر استیفاء تلف یا ناقص شود، مستوفی ضامن مثل یا قیمت آن خواهد بود.
نکاتی در مورد ضمان قهری:
- ضمان قهری تعلق به عین دارد، نه به دین.
- ضمان قهری تعلق به فعل شخص دارد، نه به فعل اشیاء.
- ضمان قهری تعلق به ضرر و زیان دارد، نه به نفع.
- ضمان قهری تعلق به تقصیر دارد، نه به جرم.
تفاوت ضمان قهری با ضمان قراردادی:
- ضمان قهری به حکم قانون ایجاد می‌شود، در حالی که ضمان قراردادی با توافق طرفین ایجاد می‌شود.
- ضمان قهری نیاز به ایجاب و قبول ندارد، در حالی که ضمان قراردادی نیاز به ایجاب و قبول دارد.
- ضمان قهری تعلق به عین دارد، در حالی که ضمان قراردادی تعلق به عین و دین دارد.
شرایط ضمان قهری در قانون ایران
ضمان قهری به معنای تعهد به پرداخت دین دیگری است که بدون نیاز به اراده ضامن و توسط حکم قانون ایجاد می‌شود.
شرایط ضمان قهری در مواد 306 تا 312 قانون مدنی ایران بیان شده‌اند و به شرح زیر هستند:
1. تعلق دین به شخص معین:
- دین باید به یک شخص معین تعلق داشته باشد.
- یعنی مدیون و مضمون‌له مشخص باشند.
2. حال بودن دین:
- دین باید حال باشد و موجل نباشد.
- یعنی سررسید آن فرا رسیده باشد.
3. معین بودن دین:
- دین باید معین و مشخص باشد.
- یعنی ماهیت، جنس، نوع و مقدار آن باید به گونه‌ای باشد که قابل تشخیص باشد.
4. مشروع بودن دین:
- دین باید مشروع و قانونی باشد.
- تعهدات خلاف شرع و قانون باطل هستند و نمی‌توان ضامن آنها شد.
5. عدم وجود وثیقه:
- اگر برای دین وثیقه (مانند رهن یا ضمان) تعیین شده باشد، ضمان قهری ایجاد نمی‌شود.
6. وراثت:
- ضمان قهری فقط در مورد وراثت ایجاد می‌شود.
- یعنی فقط در صورتی که دین به یکی از وراث مدیون منتقل شود ، ضمان قهری ایجاد می‌شود.
7. اعسار یا فوت وراث:
- ضمان قهری فقط در صورتی ایجاد می‌شود که وراث معسر (ناتوان از پرداخت دین) یا فوت کرده باشند.
8. عدم رضایت وراث:
- ضمان قهری فقط در صورتی ایجاد می‌شود که وراث راضی به پرداخت دین نباشند.
آثار ضمان قهری:
- ضمان قهری موجب سقوط تعهد اصلی نمی‌شود.
- یعنی مدیون اصلی همچنان مسئول پرداخت دین است.
- ضامن می‌تواند پس از پرداخت دین به مدیون اصلی رجوع کند و طلب خود را از او وصول کند .
