عقد حواله مشاوره حقوقی

عقد حواله

عقد حواله یکی از عقود معین در حقوق ایران است که به موجب آن، محیل (حواله دهنده) تعهد می کند که محال علیه (حواله گیرنده) را به جای خود در مقابل محال له (حواله شده) در ذمه پرداخت دینی که بر ذمه اوست، قرار دهد. به عبارت دیگر، محیل دین خود به محال له را به ذمه محال علیه منتقل می کند.

ارکان عقد حواله:

• محیل: کسی که دین خود را به ذمه دیگری منتقل می کند.
• محال علیه: کسی که دین محیل را به ذمه خود می گیرد و متعهد به پرداخت آن به محال له می شود.
• محال له: کسی که دین به او منتقل می شود و از محال علیه طلبکار می گردد.
• دین: تعهدی که از ذمه محیل به ذمه محال علیه منتقل می شود.

شرایط عقد حواله:

• اهلیت طرفین: محیل، محال علیه و محال له باید اهلیت لازم برای انعقاد عقد را داشته باشند.
• رضا و رضایت طرفین: عقد حواله با رضایت و اراده هر سه طرف (محیل، محال علیه و محال له) واقع می شود.
• معین بودن دین: دینی که موضوع حواله قرار می گیرد باید معین و مشخص باشد.
• وجود دین بر ذمه محیل: در زمان انعقاد عقد حواله، دینی بر ذمه محیل نسبت به محال له وجود داشته باشد.
• قابلیت انتقال دین: دینی که موضوع حواله قرار می گیرد باید قابل انتقال باشد.

آثار عقد حواله:

• انتقال دین: با انعقاد عقد حواله، دین از ذمه محیل به ذمه محال علیه منتقل می شود و محال له می تواند از محال علیه طلب خود را وصول کند.
• بری ذمه محیل: با انتقال دین به ذمه محال علیه، ذمه محیل در مقابل محال له بری می شود و دیگر تعهدی نسبت به پرداخت دین ندارد.
• ایجاد تعهد برای محال علیه: محال علیه با قبول حواله، متعهد به پرداخت دین به محال له می شود.

انواع حواله:

• حواله مفوضه: در این نوع حواله، محیل به محال علیه اختیار می دهد که دین را به شخص ثالثی پرداخت کند.
• حواله مطلق: در این نوع حواله، محیل هیچ اختیاری به محال علیه در خصوص نحوه پرداخت دین نمی دهد.
• حواله محابات: در این نوع حواله، محیل دینی را به ذمه محال علیه منتقل می کند که در واقع به او مدیون نیست.

انفساخ عقد حواله:

عقد حواله در موارد زیر منفسخ می شود:

• ابراء ذمه محیل توسط محال له: اگر محال له ذمه محیل را ابراء کند، عقد حواله منفسخ می شود.
• وفات محال له: با فوت محال له، عقد حواله منفسخ می شود.
• اداء دین توسط محیل به محال له: اگر محیل دین خود را به محال له بپردازد، عقد حواله منفسخ می شود.
• وفات یا حجر محال علیه: با فوت یا حجر محال علیه، عقد حواله منفسخ می شود.
• فسخ عقد توسط محیل: محیل می تواند در هر زمانی که بخواهد عقد حواله را فسخ کند.

تفاوت حواله با ضمان:

• در حواله، دین از ذمه محیل به ذمه محال علیه منتقل می شود، در حالی که در ضمان، ضامن در مقابل مضمون له متعهد به پرداخت دین می شود، اما دین همچنان بر ذمه مضمون باقی می ماند.
• در حواله، رضایت هر سه طرف (محیل، محال علیه و محال له) برای انعقاد عقد ضروری است، در حالی که در ضمان، رضایت مضمون له برای انعقاد عقد کافی است.

ارکان عقد حواله

عقد حواله از عقود جایز است، به این معنا که هر یک از طرفین می‌توانند در هر زمانی که بخواهند آن را فسخ کنند. ارکان عقد حواله که برای صحت آن لازم است، عبارتند از:

1. مُحیل: کسی که دین خود را به ذمه شخص ثالث (محالٌ‌علیه) حواله می‌دهد.2. محتال: کسی که دین مُحیل را به ذمه خود می‌پذیرد و متعهد به پرداخت آن به محالٌ‌له می‌شود.3. محالٌ‌له: کسی که طلبکار مُحیل است و دین به ذمه او حواله می‌شود.4. محالٌ‌به: دینی که موضوع حواله است و از ذمه مُحیل به ذمه محالٌ‌علیه منتقل می‌شود.

شرایط ارکان عقد حواله:

• مُحیل:
  • باید اهلیت تصرف در مال خود را داشته باشد.
  • باید دین خود را به محالٌ‌له ثابت کند.
• محتال:
  • باید اهلیت تصرف در مال خود را داشته باشد.
  • باید به دین مُحیل رضایت دهد.
• محالٌ‌له:
  • باید اهلیت تصرف در مال خود را داشته باشد.
  • باید به حواله رضایت دهد.
• محالٌ‌به:
  • باید دین واجب و قابل انتقال باشد.
  • باید مبلغ دین معین و مشخص باشد.

آثار عقد حواله:

• با انعقاد عقد حواله، دین از ذمه مُحیل به ذمه محالٌ‌علیه منتقل می‌شود.
• محالٌ‌له می‌تواند برای وصول طلب خود از محالٌ‌علیه اقدام کند.
• مُحیل از تعهد پرداخت دین به محالٌ‌له بری می‌شود.
• محالٌ‌علیه می‌تواند برای وصول طلب خود از مُحیل اقدام کند، در صورتی که دین را به محالٌ‌له پرداخت کرده باشد.

نکات مهم:

• حواله ممکن است به صورت شفاهی یا کتبی انجام شود.
• اگر حواله به صورت کتبی انجام شود، باید به امضای مُحیل و محتال برسد.
• حواله ممکن است به صورت مطلق یا مقید انجام شود. حواله مطلق حواله‌ای است که بدون هیچ قید و شرطی انجام می‌شود، اما حواله مقید حواله‌ای است که با قید و شرط انجام می‌شود.
• حواله ممکن است به صورت مفوض یا غیر مفوض انجام شود. حواله مفوض حواله‌ای است که در آن به محالٌ‌علیه اختیار داده می‌شود تا در صورت عدم تمایل به پرداخت دین به محالٌ‌له، آن را به شخص ثالث دیگری حواله دهد، اما حواله غیر مفوض حواله‌ای است که در آن چنین اختیاری به محالٌ‌علیه داده نمی‌شود.

شرایط عقد حواله

عقد حواله از عقود جایز است، یعنی هریک از طرفین می‌توانند هر وقت که بخواهند آن را فسخ کنند.

شرایط ارکان عقد حواله:

1. مُحیل (حواله دهنده):

• باید اهلیت کامل داشته باشد (بالغ، عاقل، رشید).
• باید مالک دین باشد یا به موجب قانون حق واگذاری آن را داشته باشد.
• باید رضایت به حواله داشته باشد.

2. محتال (حواله گیرنده):

• باید اهلیت کامل داشته باشد (بالغ، عاقل، رشید).
• باید دین را بپذیرد.

3. محالٌ علیه (حواله شده):

• باید دین را به ذمه خود بگیرد.
• باید تعهد به پرداخت دین به محتال داشته باشد.

4. محالٌ به (دین موضوع حواله):

• باید دین موجود باشد.
• باید دین قابل انتقال باشد.
• باید دین مستند به سبب مشروع باشد.

شرایط صحت عقد حواله:

• رضای طرفین (محیل و محتال).
• اهلیت طرفین.
• معین بودن طرفین و محالٌ به.
• وجود دین.
• قابلیت انتقال دین.
• مشروعیت سبب دین.

آثار عقد حواله:

• با انعقاد عقد حواله، دین از ذمه محیل به ذمه محالٌ علیه منتقل می‌شود.
• محیل از تعهد خود نسبت به محتال بری می‌شود.
• محتال می‌تواند برای وصول دین به محالٌ علیه مراجعه کند.
• محالٌ علیه می‌تواند برای رد دین به محتال، به ایرادات مربوط به اصل دین تمسک کند.

نکات:

• حواله ممکن است به صورت شفاهی یا کتبی انجام شود.
• در حواله کتبی، باید مشخصات طرفین، دین موضوع حواله و تاریخ و محل تنظیم آن قید شود.
• حواله ممکن است به صورت مطلق یا مقید باشد. در حواله مطلق، محیل هیچ قید و شرطی برای محتال در نظر نمی‌گیرد، اما در حواله مقید، محیل برای محتال شرط یا شروطی تعیین می‌کند.
• حواله ممکن است به صورت مفوض یا غیرمفوض باشد. در حواله مفوض، محیل به محتال اختیار می‌دهد که در صورت عدم تمایل محالٌ علیه به پرداخت دین، از شخص ثالثی وصول کند، اما در حواله غیرمفوض، چنین اختیاری به محتال داده نمی‌شود.

موارد بطلان عقد حواله:

• فقدان اهلیت یکی از طرفین.
• عدم رضای یکی از طرفین.
• معین نبودن طرفین یا محالٌ به.
• فقدان دین.
• عدم قابلیت انتقال دین.
• عدم مشروعیت سبب دین.

قوانین مربوط به عقد حواله:

• مواد 670 تا 682 قانون مدنی
• مواد 523 تا 526 قانون آیین دادرسی مدنی

آثار عقد حواله

عقد حواله، عقدی است که به موجب آن، حواله دهنده (محیل) ذمه خود را از دینی که به محال‌له دارد، بری کرده و به عهده محال‌علیه (محال) می‌گذارد تا آن را به محال‌له بپردازد.

آثار عقد حواله به شرح زیر است:

آثار نسبت به حواله دهنده (محیل):

• بری شدن ذمه محیل از دین: با انعقاد عقد حواله، ذمه محیل از دینی که به محال‌له دارد، بری می‌شود و دیگر تعهدی به پرداخت آن دین به محال‌له ندارد.
• انتقال دین به محال‌علیه: با انعقاد عقد حواله، دین از ذمه محیل به ذمه محال‌علیه منتقل می‌شود و محال‌علیه موظف می‌شود که دین را به محال‌له بپردازد.

آثار نسبت به محال‌له (حواله گیرنده):

• ایجاد تعهد برای محال‌له: با انعقاد عقد حواله، برای محال‌له تعهد ایجاد می‌شود که دین را از محال‌علیه دریافت کند.
• اختیار مطالبه دین از محال‌علیه: محال‌له می‌تواند با مراجعه به محال‌علیه، دین خود را از او مطالبه نماید.

آثار نسبت به محال‌علیه (حواله دهنده):

• ایجاد تعهد برای محال‌علیه: با انعقاد عقد حواله، برای محال‌علیه تعهد ایجاد می‌شود که دین را به محال‌له بپردازد.
• اختیار رد دین از طرف محال‌علیه: محال‌علیه می‌تواند دین را از محال‌له رد کند، مشروط به اینکه قبل از قبولی حواله از طرف محال‌له، رد خود را به اطلاع حواله دهنده (محیل) برساند.

نکات مهم در خصوص آثار عقد حواله:

• حواله، عقدی رضایی است و برای انعقاد آن، صرف رضایت طرفین کافی است و نیاز به ایجاب و قبول کتبی یا شفاهی ندارد.
• حواله، عقدی جایگزین است، یعنی با انعقاد آن، دین قدیم با دین جدید جایگزین می‌شود و دین قدیم منتفی می‌شود.
• حواله، عقدی لازم است، یعنی اثر آن از زمان انعقاد عقد مترتب می‌شود و قابل رجوع نیست.
• در عقد حواله، اصالت با محال‌له است، یعنی محال‌له می‌تواند با مراجعه به محیل یا محال‌علیه، دین خود را وصول نماید.
• در صورت فوت حواله دهنده (محیل)، عقد حواله باطل نمی‌شود و محال‌له می‌تواند با مراجعه به محال‌علیه، دین خود را وصول نماید.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص آثار عقد حواله، می‌توانید به منابع زیر مراجعه نمایید:

• قانون مدنی
• کتاب‌های حقوقی مربوط به عقود
• آراء و نظریات قضایی

انواع حواله را می‌توان از نظرهای مختلف دسته‌بندی کرد.

از نظر نوع تعهد:

• حواله مطلقه: در این نوع حواله، محیل (حواله‌دهنده) دینی را به ذمه محال (حواله‌گیرنده) حواله می‌کند، بدون آن که قید و شرطی برای آن تعیین کند.
• حواله مقیده: در این نوع حواله، محیل دینی را به ذمه محال حواله می‌کند، اما انجام تعهد را به قید یا شرطی مشروط می‌کند.

از نظر موضوع حواله:

• حواله دین: در این نوع حواله، دینی که حواله می‌شود، یک تعهد مالی است.
• حواله عین: در این نوع حواله، مال معینی که حواله می‌شود، عین است.

از نظر لزوم و عدم لزوم:

• حواله لازم: در این نوع حواله، محیل نمی‌تواند از تعهد خود عدول کند و حواله را فسخ کند.
• حواله غیرلازم: در این نوع حواله، محیل می‌تواند از تعهد خود عدول کند و حواله را فسخ کند.

از نظر مورد معامله:

• حواله ارزی: در این نوع حواله، دینی که حواله می‌شود، به واحد پول خارجی است.
• حواله ریالی: در این نوع حواله، دینی که حواله می‌شود، به واحد پول ریال است.

از نظر نحوه انجام:

• حواله کتبی: در این نوع حواله، تعهد محیل به صورت کتبی به محال ابلاغ می‌شود.
• حواله شفاهی: در این نوع حواله، تعهد محیل به صورت شفاهی به محال ابلاغ می‌شود.

از نظر سیستم پرداخت:

• حواله بانکی: در این نوع حواله، انتقال وجه از طریق سیستم بانکی انجام می‌شود.
• حواله صرافی: در این نوع حواله، انتقال وجه از طریق صرافی انجام می‌شود.
• حواله حواله‌دار: در این نوع حواله، انتقال وجه از طریق حواله‌دار انجام می‌شود.

قوانین حاکم بر حواله:

احکام و قواعد حواله در فقه اسلام و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران بیان شده است.

موارد بطلان عقد حواله در قانون مدنی ایران:

عقد حواله مطابق با ماده 696 قانون مدنی، “عقدی است که به موجب آن، حواله‌دهنده (محیل) تعهد می کند که طلب خود را از محال‌علیه به عهده محال (حواله‌گیرنده) بگذارد.”

اما این عقد نیز مانند سایر عقود، در شرایطی ممکن است باطل شود. موارد بطلان عقد حواله در ماده 733 قانون مدنی به شرح زیر بیان شده است:

1. بطلان دین:

• اگر دینی که موضوع حواله است، در زمان انعقاد حواله باطل باشد، حواله نیز باطل می‌شود.
• برای مثال، اگر محیل در زمان حواله، طلبی از محال‌علیه نداشته باشد، حواله باطل است.

2. فساد دین:

• اگر دینی که موضوع حواله است، در زمان انعقاد حواله فاسد باشد، حواله نیز باطل می‌شود.
• برای مثال، اگر دین حواله شده ناشی از قمار یا ربا باشد، حواله باطل است.

3. عدم رضایت محال‌علیه:

• اگر محال‌علیه به حواله رضایت ندهد، حواله باطل می‌شود.
• رضایت محال‌علیه باید صریح یا ضمنی باشد.

4. عدم اهلیت محال:

• اگر محال اهلیت لازم برای قبول حواله را نداشته باشد، حواله باطل می‌شود.
• برای مثال، اگر محال صغیر یا مجنون باشد، اهلیت لازم را برای قبول حواله ندارد.

5. فوت یا سفیه شدن محیل یا محال:

• اگر محیل یا محال قبل از قبولی حواله فوت کند یا سفیه شود، حواله باطل می‌شود.
• فوت یا سفیه شدن محال‌علیه موجب بطلان حواله نمی‌شود.

6. فسخ حواله توسط محیل:

• محیل می‌تواند تا زمانی که محال‌علیه حواله را قبول نکرده است، حواله را فسخ کند.

7. اقاله حواله:

• محیل و محال می‌توانند با توافق یکدیگر، حواله را اقاله کنند.

8. احکام ناظر به بطلان معاملات:

• هرگاه در انعقاد حواله، شرایط و مقررات ناظر به بطلان معاملات رعایت نشده باشد، حواله باطل می‌شود.
• برای مثال، اگر حواله تحت اکراه یا غبن انجام شده باشد، باطل است.

آثار بطلان حواله:

• با بطلان حواله، تعهدات ناشی از آن از بین می‌رود.
• محیل باید دینی را که به محال حواله کرده بود، به محال‌علیه بپردازد.
• محال‌علیه می‌تواند از محیل مطالبه دین خود را بنماید.

نکات:

• در صورت بطلان حواله، اگر محال دین حواله شده را به محال‌علیه پرداخت کرده باشد، می‌تواند از محیل مطالبه وجه پرداختی را بنماید.
• در صورت بطلان حواله، اگر محال‌علیه دینی را که موضوع حواله بوده است، به محال پرداخته باشد، می‌تواند از محیل مطالبه وجه پرداختی را بنماید.