دلایل برگشت خوردن چک در ایران
چک یکی از ابزارهای رایج پرداخت در معاملات است که در صورت کافی بودن موجودی حساب و رعایت شرایط قانونی، قابل وصول خواهد بود.
با این حال، در برخی موارد ممکن است چک به دلیل نبود موجودی یا مشکلات قانونی برگشت بخورد.
دلایل کلی برگشت خوردن چک:
- نبود یا نقص موجودی: اصلیترین دلیل برگشت چک، نبود یا نقص موجودی حساب صادرکننده چک در زمان ارائه به بانک است.
- اشتباه در مندرجات چک: اشتباهاتی مانند مغایرت تاریخ، امضاء، مبلغ حروفی و عددی و … میتواند منجر به برگشت چک شود.
- مسدود بودن حساب صادرکننده: در صورتیکه حساب صادرکننده چک به دلایلی مانند دستور قضایی، توقیف، یا عدم پرداخت بدهی به بانک مسدود شده باشد، چک برگشت خواهد خورد.
- مفقود شدن یا سرقت چک: در صورت مفقود شدن یا سرقت چک و اعلام آن به بانک، چک قابل پرداخت نخواهد بود و به عنوان برگشتی محسوب میشود.
- فوت یا حجر صادرکننده: مرگ یا حجر (از دست دادن اهلیت قانونی) صادرکننده چک میتواند منجر به برگشت چک شود.
- پایان اعتبار چک: چکها دارای تاریخ اعتبار هستند و پس از انقضای تاریخ آنها، قابل وصول نخواهند بود.
عواقب برگشت خوردن چک:
- ثبت در سوابق بانکی: اطلاعات مربوط به چکهای برگشتی در سوابق بانکی صادرکننده ثبت میشود و این امر میتواند در آینده برای او مشکلاتی در زمینه دریافت وام، تسهیلات بانکی، و … ایجاد کند.
- محرومیتهای اجتماعی: صادرکننده چک برگشتی ممکن است از برخی خدمات و تسهیلات اجتماعی مانند دریافت پروانه کسب، افتتاح حساب جدید، و … محروم شود.
- مسئولیت کیفری: در برخی موارد، برگشت چک میتواند مسئولیت کیفری برای صادرکننده به دنبال داشته باشد و او به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم شود.
راههای پیشگیری از برگشت خوردن چک:
- اطمینان از موجودی حساب: قبل از صدور چک، از موجودی کافی حساب خود اطمینان حاصل کنید.
- دقت در مندرجات چک: هنگام صدور چک، تمام اطلاعات چک مانند تاریخ، مبلغ، و امضاء را با دقت و بدون اشتباه درج کنید.
- صدور چک به نام شخص مورد اعتماد: در صورت امکان، چک را به نام شخص مورد اعتماد صادر کنید و از او بخواهید که در صورت عدم موجودی، چک را به شما برگرداند.
- استفاده از چکهای صیادی: تا حد امکان از چکهای صیادی استفاده کنید. چکهای صیادی دارای هویت هستند و در صورت برگشت خوردن، اطلاعات آنها در سامانه صیاد ثبت میشود.
- ثبت چک در سامانه صیاد: قبل از ارائه چک به طرف مقابل، چک را در سامانه صیاد ثبت کنید. این کار به شما کمک میکند تا از اعتبار چک و عدم سوء استفاده از آن اطمینان حاصل کنید.
در صورت برگشت خوردن چک:
- در اسرع وقت با صاحب چک تماس بگیرید و مشکل را حل کنید.
- در صورت عدم تمایل صاحب چک به حل مشکل، میتوانید با مراجعه به مراجع قانونی اقدام به طرح دعوا کنید.
قوانین برگشت خوردن چک در ایران
قوانین مربوط به چک در ایران، پس از تصویب قانون جدید چک در سال ۱۳۹۷، دستخوش تغییرات اساسی شده است. در این بخش به بررسی مهمترین نکات مربوط به برگشت خوردن چک و عواقب آن برای صادرکننده و دارنده چک میپردازیم:
علل برگشت خوردن چک:
- عدم موجودی: اگر در حساب صادرکننده چک به اندازه کافی پول برای پرداخت مبلغ چک وجود نداشته باشد، چک برگشت میخورد.
- مهر نداشتن چک: چک بدون مهر و امضای صادرکننده قابل وصول نیست و در صورت ارائه به بانک، برگشت خواهد خورد.
- تغییر تاریخ چک: اگر تاریخ چک بعد از صدور آن تغییر کند، چک قابل وصول نیست و برگشت خواهد خورد.
- صدور چک برای مبلغی بیشتر از حد مجاز: صادرکننده چک نمیتواند چکی به مبلغی بیشتر از موجودی حساب و یا حد مجاز صدور چک که توسط بانک تعیین شده است، صادر کند. در غیر این صورت چک برگشت خواهد خورد.
- مسدود بودن حساب صادرکننده: اگر حساب صادرکننده چک به دستور مراجع قضایی یا بنا به درخواست خود صادرکننده مسدود باشد، چک برگشت خواهد خورد.
عواقب برگشت خوردن چک برای صادرکننده:
- ثبت سوابق چک برگشتی در سابقه اعتباری: اطلاعات مربوط به چکهای برگشتی در سابقه اعتباری صادرکننده ثبت میشود و این موضوع میتواند در آینده برای او مشکلاتی در زمینه دریافت وام، تسهیلات بانکی، صدور چک جدید و … ایجاد کند.
- محدودیتهای بانکی: صادرکننده چک برگشتی با توجه به تعداد و مبلغ چکهای برگشتی، مشمول محدودیتهایی از جمله محرومیت از دسته چک، ممنوعیت از خروج از کشور، انسداد حسابهای بانکی و … خواهد شد.
- مسئولیت کیفری: در برخی موارد، برگشت خوردن چک میتواند منجر به پیگرد کیفری و مجازات برای صادرکننده چک شود.
اقدامات دارنده چک بعد از برگشت خوردن چک:
- گواهی عدم پرداخت: دارنده چک میتواند با مراجعه به بانک و ارائه چک برگشتی، گواهی عدم پرداخت را دریافت کند.
- وصول چک: دارنده چک میتواند با استفاده از گواهی عدم پرداخت، از طریق مراجع قضایی یا صلح و سازش، اقدام به وصول مطالبات خود از صادرکننده چک کند.
- ثبت شکایت کیفری: در صورتی که دارنده چک قصد داشته باشد از صادرکننده چک به صورت کیفری شکایت کند، میتواند با مراجعه به مراجع قضایی اقدام به طرح شکایت نماید.
نکات مهم:
- قانون جدید چک شرایط و ضمانتهای بیشتری را برای دارندگان چک در نظر گرفته است.
- دارندگان چک باید قبل از دریافت چک، از صادرکننده چک استعلام اعتبار و سابقه چک او را داشته باشند.
- صادرکنندگان چک باید قبل از صدور چک، از موجودی حساب و یا حد مجاز صدور چک خود اطمینان حاصل کنند.
عواقب برگشت خوردن چک برای صادرکننده
برگشت خوردن چک، که در اصطلاح حقوقی به آن “چک برگشتی” گفته میشود، میتواند عواقب و پیامدهای منفی متعددی برای صادرکننده چک به دنبال داشته باشد. این عواقب به شرح زیر است:
مسئولیت کیفری:
- مجازات حبس: طبق ماده 662 قانون تعزیرات اسلامی، صادرکننده چک برگشتی در صورتی که به صاحب چک بلافاصله و یا تا 6 ماه پس از مطالبه، وجه آن را نپردازد، به حبس از دو تا شش ماه محکوم میشود.
- جزای نقدی: علاوه بر حبس، صادرکننده چک برگشتی به پرداخت دو تا دو برابر مبلغ چک نیز محکوم میشود.
- محرومیتهای اجتماعی: در برخی موارد، چک برگشتی میتواند منجر به محرومیتهای اجتماعی برای صادرکننده، مانند محرومیت از تصدی مشاغل دولتی یا عضویت در انجمنها و احزاب شود.
مسئولیت مدنی:
- پرداخت وجه چک: صادرکننده چک برگشتی موظف است که علاوه بر مجازات کیفری، وجه چک و خسارات وارده به صاحب چک را نیز بپردازد.
- هزینههای دادرسی و اجرایی: صادرکننده چک برگشتی باید هزینههای دادرسی و اجرایی مربوط به پرونده چک برگشتی را نیز بپردازد.
ثبت در سوابق اعتباری:
- اطلاعرسانی به بانک مرکزی: بانکها موظفند اطلاعات مربوط به چکهای برگشتی را به بانک مرکزی ارسال کنند.
- مسدود شدن حسابهای بانکی: در صورت تکرار چک برگشتی، ممکن است حسابهای بانکی صادرکننده چک مسدود شود.
- عدم امکان صدور چک جدید: صادرکننده چک برگشتی تا زمانی که مبلغ چک را به صاحب چک پرداخت نکند، نمیتواند چک جدید صادر کند.
- مشکل در اخذ وام و تسهیلات بانکی: وجود چک برگشتی در سوابق اعتباری، میتواند در اخذ وام و تسهیلات بانکی برای صادرکننده چک مشکل ایجاد کند.
محدودیتهای سفر:
- ممنوعیت خروج از کشور: در برخی موارد، قاضی ممکن است برای صادرکننده چک برگشتی ممنوعیت خروج از کشور صادر کند.
آثار روانی:
- استرس و اضطراب: برگشت خوردن چک میتواند برای صادرکننده چک استرس و اضطراب زیادی به همراه داشته باشد.
- تخریب وجهه و اعتبار: چک برگشتی میتواند وجهه و اعتبار صادرکننده چک را در بین دیگران خدشهدار کند.
- مشکلات خانوادگی: چک برگشتی میتواند منجر به مشکلات خانوادگی و اجتماعی برای صادرکننده چک شود.
نکات مهم:
- قبل از صدور چک، حتماً از موجودی حساب خود اطمینان حاصل کنید.
- در صورت عدم تمکن از پرداخت وجه چک، در اسرع وقت به صاحب چک اطلاع دهید و با او برای حل مشکل توافق کنید.
- از صدور چکهای بدون پشتوانه خودداری کنید.
- در صورت برگشت خوردن چک، در اسرع وقت برای رفع سوء اثر آن اقدام کنید.
راههای رفع سوء اثر چک برگشتی:
- پرداخت وجه چک: با پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه به صاحب چک، میتوان سوء اثر چک برگشتی را رفع کرد.
- اخذ رضایت از صاحب چک: در برخی موارد، میتوان با جلب رضایت کتبی از صاحب چک، سوء اثر چک برگشتی را رفع کرد.
- گذشت زمان: با گذشت 6 ماه از تاریخ صدور چک، سوء اثر چک برگشتی به طور خودکار از سوابق بانکی پاک میشود.
چک صیادی چیست؟
چک صیادی نوع خاصی از چک است که توسط سازمان چاپ و نشر اسکناس و مسکوک و تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صادر میشود.
هدف از صدور چک صیادی، کاهش جعل چک و ایجاد امنیت بیشتر در مبادلات تجاری است.
ویژگیهای چک صیادی:
- دارای هولوگرام و علامتهای امنیتی: چک صیادی دارای هولوگرام و علامتهای امنیتی خاصی است که جعل آن را دشوار میکند.
- ثبت مشخصات در سامانه صیاد: مشخصات هر چک صیادی در سامانه صیاد ثبت میشود و این امکان را به صاحب چک میدهد تا از اصالت چک و وضعیت آن (مانده حساب، مسدودی و …) استعلام بگیرد.
- امکان صدور فقط به نام اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای حساب جاری: چک صیادی فقط به نام اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای حساب جاری در بانکها صادر میشود.
نحوه صدور چک صیادی:
- مراجعه به شعبه بانک: برای دریافت دسته چک صیادی باید به شعبه بانکی که در آن حساب جاری دارید مراجعه کنید.
- ارائه مدارک لازم: ارائه مدارک هویتی، کارت ملی، گواهی امضاء و سایر مدارک مورد نیاز بانک.
- تکمیل فرم درخواست: تکمیل فرم درخواست صدور دسته چک صیادی.
- پرداخت وجه: پرداخت وجه مربوط به صدور دسته چک صیادی.
مزایای استفاده از چک صیادی:
- امنیت بالا: چک صیادی به دلیل دارا بودن هولوگرام و علامتهای امنیتی و ثبت مشخصات در سامانه صیاد، از امنیت بالایی برخوردار است و احتمال جعل آن بسیار کم است.
- قابلیت استعلام اصالت: صاحب چک صیادی میتواند با مراجعه به سامانه صیاد یا با استفاده از اپلیکیشنهای بانکها، از اصالت چک و وضعیت آن (مانده حساب، مسدودی و …) استعلام بگیرد.
- قابلیت پیگیری قضایی: در صورت مفقود شدن یا سرقت چک صیادی، صاحب چک میتواند با مراجعه به بانک و اعلام مفقودی یا سرقت، از صدور المثنی آن جلوگیری کند و همچنین از طریق مراجع قضایی نسبت به پیگیری و وصول وجه آن اقدام نماید.
موارد استفاده از چک صیادی:
- انجام مبادلات تجاری با مبالغ بالا: چک صیادی به دلیل امنیت بالایی که دارد، برای انجام مبادلات تجاری با مبالغ بالا مناسب است.
- پرداخت وام و ضمانت: در برخی موارد، بانکها از متقاضیان وام یا ضامن، چک صیادی به عنوان ضمانت دریافت میکنند.
- پرداخت حقوق و مزایا: برخی از شرکتها و سازمانها از چک صیادی برای پرداخت حقوق و مزایای کارکنان خود استفاده میکنند.
نکات مهم:
- از نگهداری چک صیادی در مکانهای ناامن خودداری کنید.
- هنگام صدور چک، مشخصات گیرنده و مبلغ چک را با دقت درج کنید.
- قبل از امضاء چک، از اصالت و درستی اطلاعات آن اطمینان حاصل کنید.
- در صورت مفقود شدن یا سرقت چک صیادی، سریعا به بانک و مراجع قضایی اطلاع دهید.
مجازات چک برگشتی در ایران
قانونگذار در ایران برای چک برگشتی مجازاتهای کیفری و حقوقی در نظر گرفته است که در ادامه به آنها اشاره میشود:
مجازاتهای کیفری:
- مجازات حبس: طبق ماده 6 قانون صدور چک، صادر کننده چک برگشتی در صورتی که به موجب قوانین موضوعه از جمله ماده 135 این قانون مجازات نشده باشد به حبس تا شش ماه یا پرداخت دو برابر مبلغ چک یا جزای نقدی معادل آن محکوم میشود.
- مجازات نقدی: علاوه بر حبس، صادر کننده چک برگشتی به پرداخت دو برابر مبلغ چک یا جزای نقدی معادل آن نیز محکوم میشود.
- ممنوعیت از خروج از کشور: در برخی موارد، دادگاه میتواند برای صادر کننده چک برگشتی، ممنوعیت خروج از کشور صادر کند.
- ممنوعیت از داشتن دسته چک: در صورت تکرار جرم صدور چک برگشتی، دادگاه میتواند صادر کننده را برای مدتی از داشتن دسته چک محروم کند.
شرایط اعمال مجازاتهای کیفری:
- اثبات علم و سوء نیت: برای اعمال مجازاتهای کیفری چک برگشتی، باید علم و سوء نیت صادر کننده چک در اثبات شود. به عبارت دیگر، باید ثابت شود که صادر کننده چک در زمان صدور چک، آگاهی از عدم موجودی کافی در حساب خود داشته است.
- عدم وصول وجه چک: اگر صاحب چک با ارائه آن به بانک، وجه آن را دریافت کند، دیگر امکان اعمال مجازاتهای کیفری برای صادر کننده چک وجود ندارد.
مجازاتهای حقوقی:
- مسئولیت پرداخت وجه چک و خسارات: صادر کننده چک برگشتی علاوه بر مجازاتهای کیفری، موظف به پرداخت وجه چک و خسارات قانونی آن به صاحب چک نیز میباشد.
- درج چک در سوابق اعتباری: چک برگشتی در سوابق اعتباری صادر کننده ثبت میشود و این امر میتواند در آینده برای او مشکلاتی در زمینه دریافت وام و تسهیلات بانکی ایجاد کند.
نحوه طرح شکایت:
- مراجعه به دادگاه کیفری: صاحب چک برای طرح شکایت چک برگشتی باید به دادگاه کیفری محل صدور چک مراجعه کند.
- ارائه مدارک لازم: ارائه اصل چک، رونوشت گواهی حساب بانکی، و سایر مدارک لازم.
- ثبت شکایت: ثبت شکایت در دفتر شعبه دادگاه.
- رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از بررسی مدارک و مستندات و استماع اظهارات طرفین، حکم صادر میکند.
نکات مهم:
- در صورت برگشت خوردن چک، صاحب چک باید حداکثر تا شش ماه از تاریخ صدور آن، به بانک مراجعه و گواهی عدم پرداخت را دریافت کند.
- برای طرح شکایت چک برگشتی، نیازی به وکیل نیست، اما صاحب چک میتواند در صورت تمایل از وکیل برای پیگیری حقوق خود استفاده کند.
- در صورت اثبات جرم صدور چک برگشتی، سوابق کیفری صادر کننده در اداره ثبت احوال ثبت میشود.
