قرار بازداشت موقت مشاوره حقوقی

قرار بازداشت موقت چیست؟

قرار بازداشت موقت یکی از قرارهای تأمین کیفری است که به موجب آن، از متهم به جرم در طول تحقیقات مقدماتی یا قبل از صدور حکم قطعی، سلب آزادی می‌شود و او را به طور موقت زندانی می‌کنند.

این قرار به منظور تضمین حضور متهم در مراحل دادرسی و جلوگیری از فرار، تبانی یا از بین بردن آثار جرم توسط او صادر می‌شود.

قرار بازداشت موقت از شدیدترین انواع قرارهای تأمین است و فقط در جرایم خاص و با وجود شرایطی خاص صادر می‌شود.

شرایط صدور قرار بازداشت موقت:

• نوع جرم: قرار بازداشت موقت فقط در جرایمی صادر می‌شود که مجازات آنها اعدام، قصاص نفس یا حبس ابد باشد. همچنین در سایر جرایم، در صورتی که قاضی دلایل کافی برای اثبات احتمال فرار متهم، تبانی با شهود یا مطلعین، تهدید آنها یا از بین بردن آثار جرم داشته باشد، می‌تواند قرار بازداشت موقت صادر کند.
• شدت قرائن و امارات: برای صدور قرار بازداشت موقت، باید قرائن و امارات قوی مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد.
• عدم کفایت سایر قرارها: قرار بازداشت موقت فقط در صورتی صادر می‌شود که سایر قرارهای تأمین مانند وثیقه یا کفالت برای تضمین حضور متهم کافی نباشد.

مقامات صالح برای صدور قرار بازداشت موقت:

• دادستان: دادستان در مرحله تحقیقات مقدماتی می‌تواند قرار بازداشت موقت صادر کند.
• بازپرس: بازپرس در جریان تحقیقات مقدماتی می‌تواند با موافقت دادستان، قرار بازداشت موقت صادر کند.
• دادگاه: دادگاه در جریان رسیدگی به پرونده، می‌تواند قرار بازداشت موقت صادر کند.

مدت زمان قرار بازداشت موقت:

• در جرایمی که مجازات آنها اعدام یا قصاص نفس است: حداکثر 4 ماه در مرحله تحقیقات مقدماتی و 2 ماه در مرحله رسیدگی در دادگاه
• در سایر جرایم: حداکثر 2 ماه در مرحله تحقیقات مقدماتی و 1 ماه در مرحله رسیدگی در دادگاه

اعتراض به قرار بازداشت موقت:

متهم یا وکیل او می‌توانند به قرار بازداشت موقت که توسط دادستان یا بازپرس صادر شده است، به دادگاه عمومی و به قرار بازداشت موقت که توسط دادگاه صادر شده است، به دادگاه تجدید نظر اعتراض کنند.

نکات مهم:

• قرار بازداشت موقت به منزله اثبات مجرمیت متهم نیست و صرفاً برای تضمین حضور او در مراحل دادرسی صادر می‌شود.
• متهم در تمام مراحل بازداشت، از حق دسترسی به وکیل برخوردار است.
• در صورتیکه قرار بازداشت موقت بدون دلیل کافی صادر شده باشد یا مدت آن بیش از حد مجاز باشد، متهم یا وکیل او می‌توانند با طرح اعتراض واخواهی یا مرجعیت به شعبه دیگر، خواستار لغو یا تعدیل قرار شوند.

اعتراض به قرار بازداشت موقت

در قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری اسلامی ایران، متهم حق دارد نسبت به قرار بازداشت موقت صادره علیه خود، ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض کند. مرجع رسیدگی به این اعتراض، بسته به نوع جرم و مرحله رسیدگی به پرونده، متفاوت خواهد بود.

مراحل اعتراض به قرار بازداشت موقت:

1. تنظیم شکواییه: اولین قدم، تنظیم شکواییه و بیان دلایل و مستندات اعتراض است. در این شکواییه باید مشخصات متهم، مرجع قضایی صادر کننده قرار، تاریخ صدور قرار، دلایل اعتراض و درخواست لغو یا تخفیف قرار قید شود.
2. ارائه شکواییه: شکواییه باید به دفتر مرجع قضایی صالح جهت ثبت و رسیدگی ارائه شود.
3. رسیدگی به اعتراض: مرجع قضایی صالح به اعتراض رسیدگی و در صورت اثبات صحت ادعای متهم، قرار بازداشت موقت را لغو یا به تامین مناسب دیگری تبدیل خواهد کرد.

نکات مهم:

• در برخی موارد، مانند جرایم سنگین یا جرایمی که بیم فرار متهم یا تبانی و تهدید شهود و مطلعین وجود دارد، امکان لغو یا تخفیف قرار بازداشت موقت دشوارتر خواهد بود.
• متهم می تواند برای پیگیری اعتراض خود، از وکیل نیز کمک بگیرد.
• در صورت رد اعتراض توسط مرجع قضایی، متهم می تواند به رای صادره، واخواهی کند.

مرجع صالح برای رسیدگی به اعتراض:

• در مرحله تحقیقات مقدماتی:
  • جرایم غیرمهم و قابل گذشت: دادگاه عمومی محل وقوع جرم
  • جرایم مشمول صلاحیت دادگاه انقلاب: دادگاه انقلاب
• در مرحله دادرسی: دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل جرم را دارد

قوانین و مقررات مرتبط:

• مواد 242 تا 246 قانون آیین دادرسی کیفری
• رأی وحدت رویه شماره 637 دیوان عالی کشور

مدت زمان قرار بازداشت موقت در ایران

مدت زمان قرار بازداشت موقت طبق ماده 242 قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

• دو ماه: در جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری استان است.
• یک ماه: در بقیه جرایم که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه‌های کیفری عمومی یا اختصاصی است.

نکات:

• در جرایم موجب مجازات سلب حیات، مدت بازداشت موقت از دو سال و در جرم مربوط به قصاص عضو کامل از یک سال تجاوز نمی‌کند.
• در صورت وجود قرائن و امارات قوی دال بر ارتکاب جرم و بیم فرار یا مخفی شدن متهم یا تبانی با شهود یا مطلعین یا امحاء آثار جرم، دادگاه یا دادرس می‌تواند با ذکر جهات، مدت بازداشت را تا یک ماه دیگر در مورد جرایم موضوع بند الف و تا نیم ماه دیگر در مورد جرایم موضوع بند ب این ماده تمدید کند.
• متهم می‌تواند با معرفی کفیل یا وثیقه به تشخیص و قبول مرجع قضایی آزاد شود.
• در صورتیکه ظرف مواعد مذکور در این ماده، کیفرخواست صادر نشود و یا قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب صادر گردد، متهم آزاد می‌شود.

شرایط صدور قرار بازداشت موقت در قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲:

ماده 238: هرگاه در جرایم ذیل قراین و امارات قویه دلالت بر توجه اتهام به متهم نماید و بیم فرار یا مخفی شدن او یا تبانی با شهود و مطلعین یا ارتکاب جرم جدید و یا از بین بردن آثار و ادله جرم وجود داشته باشد، قرار بازداشت موقت صادر می شود:

• الف: جرائمی که مجازات قانونی آنها اعدام، رجم، صلب و قطع عضو باشد.
• ب: جرائم عمدی که حداقل مجازات قانونی آنها سه سال حبس باشد.
• ج: جرائم موضوع فصل اول کتاب پنجم این قانون (جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور).
• د: در سایر مواردی که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم یا تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعین واقعه یا سبب شود از ادای شهادت امتناع نمایند.

تبصره 1: در مورد جرایم موضوع بند الف این ماده، صدور قرار بازداشت موقت واجب و در مورد سایر جرایم مزبور، صدور آن به اختیار مقام قضایی است.

تبصره 2: در هر مورد که قرار بازداشت موقت صادر می شود، قاضی مکلف است که نوع و دلایل صدور قرار را در آن تصریح نماید.

ماده 239: قرار بازداشت موقت تا ختم تحقیقات مقدماتی نباید بیش از دو ماه باشد. در صورت ضرورت، با درخواست دادستان و موافقت دادیار یا رئیس دادگاه، قرار بازداشت موقت حداکثر تا یک ماه دیگر قابل تمدید است.

ماده 240: چنانچه تا انقضای مواعد مقرر در مواد 238 و 239، دلایل توجیه کننده صدور قرار بازداشت موقت همچنان باقی باشد، به موجب قرار دادستان و موافقت دادیار یا رئیس دادگاه، قرار بازداشت موقت تا ختم محاکمات بدوی تمدید می شود.

ماده 241: در جرایم موضوع بند الف ماده 238 این قانون، در صورتیکه تا انقضای مواعد مقرر در مواد 239 و 240، دلایل توجیه کننده صدور قرار بازداشت موقت همچنان باقی باشد، به موجب قرار دادستان و موافقت دادگاه، قرار بازداشت موقت تا صدور حکم قطعی تمدید می شود.

نکات مهم:

• قرار بازداشت موقت یک قرار تامین کیفری است که به منظور تضمین حضور متهم در مراحل مختلف تحقیقات و دادرسی و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او، تبانی با شهود و مطلعین، ارتکاب جرم جدید و یا از بین بردن آثار و ادله جرم صادر می شود.
• این قرار فقط در جرایمی که در ماده 238 قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده است، قابل صدور است.
• صدور قرار بازداشت موقت در جرایم موضوع بند الف ماده 238 (جرایمی که مجازات آنها اعدام، رجم، صلب و قطع عضو است) واجب و در سایر موارد به اختیار مقام قضایی است.
• حداکثر مدت بازداشت موقت دو ماه است که در صورت ضرورت و با موافقت مقام قضایی تا یک ماه دیگر قابل تمدید است.
• در جرایم موضوع بند الف ماده 238، در صورتیکه تا انقضای مواعد مقرر، دلایل توجیه کننده صدور قرار بازداشت موقت همچنان باقی باشد، قرار بازداشت تا صدور حکم قطعی تمدید می شود.

توصیه:

• اگر با قرار بازداشت موقت مواجه شده اید، حتما در اسرع وقت با وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل شما می تواند با بررسی دقیق پرونده شما، در خصوص صحت و وجاهت قانونی قرار بازداشت موقت اظهار نظر کند و در صورت نیاز، نسبت به اعتراض به آن و طرح سایر اقدامات قانونی لازم اقدام نماید.

قرار بازداشت موقت در دو مرحله از فرایند رسیدگی به جرم صادر می‌شود:

1. مرحله تحقیقات مقدماتی:

• در جرایمی که مجازات آنها اعدام، قصاص نفس یا حبس ابد است: به طور اجباری و بدون نیاز به وجود شرایط خاص صادر می‌شود.
• در سایر جرایم: در صورتی که قاضی دلایل کافی برای اثبات احتمال فرار متهم، تبانی با شهود یا مطلعین، تهدید آنها یا از بین بردن آثار جرم داشته باشد، می‌تواند قرار بازداشت موقت صادر کند.

2. مرحله رسیدگی در دادگاه:

• دادگاه می‌تواند در جریان رسیدگی به پرونده، در صورت احراز شرایط، قرار بازداشت موقت صادر کند.

نکات:

• قرار بازداشت موقت فقط در جرایم خاص و با وجود شرایطی خاص صادر می‌شود.
• این قرار به منزله اثبات مجرمیت متهم نیست و صرفاً برای تضمین حضور او در مراحل دادرسی صادر می‌شود.
• متهم در تمام مراحل بازداشت، از حق دسترسی به وکیل برخوردار است.
• در صورتیکه قرار بازداشت موقت بدون دلیل کافی صادر شده باشد یا مدت آن بیش از حد مجاز باشد، متهم یا وکیل او می‌توانند با طرح اعتراض واخواهی یا مرجعیت به شعبه دیگر، خواستار لغو یا تعدیل قرار شوند.

قوانین مربوط به قرار بازداشت موقت در ایران:

قرار بازداشت موقت یکی از قرارهای تأمین کیفری است که توسط مقام قضایی صادر می‌شود تا متهم در طول مراحل تحقیقات و دادرسی از آزادی محروم و در بازداشت بماند. این قرار در جرایم خاص و تحت شرایطی خاص صادر می‌شود.

موارد صدور قرار بازداشت موقت:

ماده 98 قانون آیین دادرسی کیفری موارد صدور قرار بازداشت موقت را به شرح زیر بیان می‌کند:

• جرایمی که مجازات آنها قصاص نفس یا نفی بلد یا حبس ابد است.
• جرایم عمدی که حداقل مجازات قانونی آنها سه سال حبس است.
• جرایم موضوع فصل اول کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی.
• در مواردی که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم شده و باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعین واقعه گردیده و یا سبب شود از ادای شهادت امتناع نمایند.
• همچنین هنگامی که بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد و به طریق دیگری نتوان از آن جلوگیری نمود.

نکاتی در مورد قرار بازداشت موقت:

• قرار بازداشت موقت باید مستدل و موجه باشد و دلایل و مستندات قانونی آن ذکر شود.
• این قرار قابل اعتراض است و متهم می تواند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، به آن اعتراض کند.
• مرجع رسیدگی به اعتراض، بسته به نوع جرم و مرحله رسیدگی به پرونده، متفاوت خواهد بود.
• در برخی موارد، مانند جرایم امنیتی، مهلت اعتراض به قرار بازداشت موقت ممکن است کمتر از ده روز باشد.
• در صورت نقض قرار بازداشت موقت، متهم آزاد می شود.
• در صورت تأیید قرار، متهم تا تعیین تکلیف نهایی پرونده در بازداشت باقی خواهد ماند.

مراحل صدور قرار بازداشت موقت:

1. تحقیقات مقدماتی:

• پرونده‌ای کیفری با طرح شکایت یا اعلام جرم به مراجع قضایی آغاز می‌شود.
• در مرحله تحقیقات مقدماتی، قاضی یا مقام قضایی ذیصلاح به بررسی دلایل و مستندات جرم می‌پردازد.

2. بررسی شرایط صدور قرار بازداشت موقت:

• در صورت احراز شرایط قانونی، قاضی می‌تواند قرار بازداشت موقت را صادر کند.
• شرایط قانونی صدور قرار بازداشت موقت در ماده 90 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 احصا شده است.

3. صدور قرار بازداشت موقت:

• قرار بازداشت موقت کتبی صادر می‌شود و باید به طور صریح و موجه، دلایل صدور آن درج گردد.
• قاضی می‌تواند قرار بازداشت موقت را برای مدت حداکثر دو ماه در جرایم مربوط به صلاحیت دادگاه‌های کیفری یک و دو ماه در سایر جرایم صادر کند.

4. ابلاغ قرار:

• قرار بازداشت موقت به متهم و وکیل او ابلاغ می‌شود.
• متهم حق دارد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ، به این قرار اعتراض کند.

5. رسیدگی به اعتراض:

• در صورت اعتراض متهم، پرونده به شعبه اول دادگاه انقلاب یا دادگاه عمومی و انقلاب محل وقوع جرم فرستاده می‌شود.
• دادگاه پس از رسیدگی، در صورت اثبات ضرورت، قرار بازداشت موقت را تأیید یا لغو می‌کند.

6. اجرا:

• در صورت تأیید قرار بازداشت موقت، متهم بازداشت و به زندان منتقل می‌شود.

7. فک قرار بازداشت موقت:

• قرار بازداشت موقت در موارد زیر فک می‌شود:

  • صدور قرار تامین مناسب دیگر
  • سپری شدن حداکثر مدت قانونی بازداشت موقت
  • برائت یا صدور حکم قطعی مبنی بر عدم مجرمیت متهم
  • فقدان دلایل و موجبات صدور قرار

نکات:

• قرار بازداشت موقت از جمله شدیدترین قرارهای تأمین است و فقط در موارد ضروری و با احراز شرایط قانونی صادر می‌شود.
• متهم در تمام مراحل رسیدگی به قرار بازداشت موقت از جمله حق دسترسی به وکیل، حق سکوت و حق منع مداخله در امور او برخوردار است.
• در صورت نقض حقوق متهم در مراحل صدور یا اجرای قرار بازداشت موقت، وی می‌تواند به مراجع قضایی ذیصلاح شکایت کند.

صدور قرار بازداشت موقت در ایران

قرار بازداشت موقت یکی از قرارهای تأمین کیفری است که توسط مقام قضایی صادر می‌شود و به موجب آن، متهم در طول مدتی مشخص (معمولاً دو ماه یا یک ماه) در بازداشت موقت به سر می‌برد.

موارد صدور قرار بازداشت موقت:

قرار بازداشت موقت در موارد زیر صادر می‌شود:

• جرایمی که مجازات آنها اعدام، رجم، صلب و قطع عضو باشد.
• جرایم عمدی که حداقل مجازات قانونی آنها سه سال حبس باشد.
• جرایم موضوع فصل اول کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور).
• در مواردی که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم شده و باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعین واقعه گردیده و یا سبب شود از ادای شهادت امتناع نمایند.
• همچنین هنگامی که بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد و به طریق دیگری نتوان از آن جلوگیری نمود.

مقامات صالح برای صدور قرار بازداشت موقت:

• بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی.
• دادرس یا دادیار در مرحله رسیدگی.
• دادگاه در مرحله اجرای احکام کیفری.

نحوه صدور قرار بازداشت موقت:

قرار بازداشت موقت به صورت کتبی صادر می‌شود و باید در آن دلایل صدور قرار و مدت بازداشت ذکر شود.

اعتراض به قرار بازداشت موقت:

متهم یا وکیل او می‌توانند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قرار، به آن اعتراض کنند. دادگاه یا دادرس موظف است در اسرع وقت به اعتراض رسیدگی و در صورت لزوم، قرار را تأیید، تکمیل یا فسخ کند.

تمدید قرار بازداشت موقت:

در برخی موارد، امکان تمدید قرار بازداشت موقت وجود دارد. برای تمدید قرار، باید دلایل جدیدی به قاضی ارائه شود و قاضی نیز با بررسی دلایل، در مورد تمدید یا عدم تمدید قرار تصمیم‌گیری می‌کند.

موارد صدور قرار بازداشت موقت طبق قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲:

قرار بازداشت موقت یکی از قرارهای تأمین کیفری است که به منظور تضمین حضور متهم در مراحل مختلف تحقیقات و دادرسی و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او، تبانی با شهود و مطلعین، ارتکاب جرم جدید و یا از بین بردن آثار و ادله جرم صادر می‌شود.

بر اساس ماده ۲۳۸ این قانون، صدور قرار بازداشت موقت در موارد ذیل مجاز است:

۱. جرایمی که مجازات قانونی آنها اعدام، رجم، صلب و قطع عضو باشد.

در این دسته از جرایم که مجازات‌های سنگینی به دنبال دارند، احتمال فرار یا مخفی شدن متهم و یا ارتکاب جرم جدید توسط او بیشتر است. به همین دلیل، قانونگذار برای تضمین حضور متهم در مراحل مختلف دادرسی، صدور قرار بازداشت موقت را واجب دانسته است.

۲. جرایم عمدی که حداقل مجازات قانونی آنها سه سال حبس باشد.

در این دسته از جرایم نیز با توجه به شدت مجازات، احتمال فرار یا مخفی شدن متهم و یا ارتکاب جرم جدید توسط او وجود دارد. به همین دلیل، مقام قضایی می‌تواند به منظور حفظ نظم عمومی و تضمین حضور متهم در فرآیند دادرسی، نسبت به صدور قرار بازداشت موقت اقدام نماید.

۳. جرایم موضوع فصل اول کتاب پنجم این قانون (جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور).

با توجه به ماهیت این دسته از جرایم که امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازند، قانونگذار برای حفظ نظم عمومی و جلوگیری از ادامه یافتن اقدامات مجرمانه، صدور قرار بازداشت موقت را برای متهمان این جرایم مجاز دانسته است.

۴. در سایر مواردی که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم یا تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعین واقعه یا سبب شود از ادای شهادت امتناع نمایند.

در مواردی که بیم تبانی متهم با سایر افراد ذیربط در پرونده و یا از بین بردن آثار و ادله جرم توسط او وجود داشته باشد، مقام قضایی می‌تواند به منظور حفظ نظم عمومی و تضمین احقاق حق، نسبت به صدور قرار بازداشت موقت اقدام نماید.