موارد مشمول مستثنیات دین در پرداخت مهریه طبق قانون جمهوری اسلامی ایران:
مطابق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی، اموال ذیل از جمله مستثنیات دین بوده و در قبال پرداخت مهریه قابل توقیف و وصول نیستند:
-
منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌ علیه در حالت اعسار او باشد.
- منظور از منزل مسکونی، مکانی است که شخص محکومٌ علیه و افراد تحت تکفلش در آن سکونت دارند و عرفاً برای سکونت آنها مناسب باشد.
- مساحت و ارزش منزل مسکونی، متناسب با شان و عرف محل سکونت تعیین میشود.
- اگر منزل مسکونی مازاد بر نیاز و شان محکومٌ علیه باشد، فقط تا میزان مورد نیاز وی و افراد تحت تکفلش جزء مستثنیات دین خواهد بود و مازاد آن قابل توقیف و وصول است.
-
اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- منظور از اثاثیه مورد نیاز، اشیاء و وسایلی است که برای زندگی روزمره و رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفلش لازم و ضروری است.
- از جمله اثاثیه مورد نیاز میتوان به فرش، یخچال، اجاق گاز، تخت خواب، کمد لباس، ظروف غذاخوری و … اشاره کرد.
- نوع و تعداد اثاثیه مورد نیاز متناسب با شان و عرف محل سکونت و تعداد افراد تحت تکفل محکومٌ علیه تعیین میشود.
-
کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
- این مورد شامل کتبی است که برای انجام تحقیقات علمی و ارتقای سطح دانش اهل علم و تحقیق لازم و ضروری است.
- همچنین شامل ابزار و وسایلی است که برای انجام تحقیقات علمی و پژوهشی مورد استفاده اهل علم و تحقیق قرار میگیرد.
- نوع و تعداد کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی متناسب با تخصص و رشته تحصیلی شخص محکومٌ علیه تعیین میشود.
-
وسایل و ابزار کار کسبه، پیشهوران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- این مورد شامل وسایلی است که برای انجام کار و کسب درآمد اشخاص ضروری است و بدون آنها امکان امرار معاش برای آنها وجود ندارد.
- از جمله این وسایل میتوان به ابزار آلات تعمیرگاه، ماشینآلات کشاورزی، وسایل نانوایی و … اشاره کرد.
- نوع و تعداد وسایل و ابزار کار متناسب با نوع شغل و حرفة محکومٌ علیه تعیین میشود.
-
تلفن مورد نیاز مدیون.
- منظور از تلفن، یک خط تلفن ثابت یا همراه است که برای انجام امور ضروری و ارتباطات روزمره محکومٌ علیه لازم و ضروری است.
- تجملاتی بودن یا تعداد خطوط تلفن، مانع از شمول آن در زمره مستثنیات دین نخواهد بود.
-
مبلغی که ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت میشود مشروط بر اینکه پرداخت اجارهبها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
- این مورد فقط در خصوص قراردادهای اجاره مسکن اعمال میشود.
- مستأجر میتواند از مبلغی که به عنوان ودیعه به موجر پرداخت کرده است، به عنوان مستثنیات دین در قبال پرداخت مهریه استفاده کند.
- به شرطی که بدون پرداخت آن مبلغ، مستأجر دچار عسر و حرج شود و همچنین واحد مسکونی اجارهای متناسب با شان و نیاز او باشد.
توجه:
- در صورت اثبات اعسار زوج (مرد) در پرداخت مهریه، وی میتواند از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را بنماید.
- تشخیص نهایی اینکه کدام اموال جزء مستثنیات دین هستند و کدام اموال قابل توقیف و وصول در قبال مهریه هستند، بر عهده قاضی دادگاه است.
در قوانین اسلام و ایران، در برخی موارد استثناهایی برای پرداخت کامل مهریه در نظر گرفته شده است که به شرح زیر است:
1. عدم تمکین زوجه:
- نشوز: اگر زوجه بدون دلیل شرعی از تمکین شوهر خودداری کند، شوهر شرعاً موظف به پرداخت نفقه او نیست و میتواند از پرداخت مهریه نیز امتناع کند. البته در این صورت، زوجه حق طلاق دارد و میتواند تقاضای طلاق رجعی یا خلع کند.
- ترک وظایف زناشویی: اگر زوجه از انجام وظایف زناشویی خود مانند برقراری رابطه جنسی خودداری کند، شوهر میتواند از پرداخت مهریه امتناع کند. البته در این صورت، باید مراتب را به حاکم شرع یا دادگاه خانواده منعکس کند و حکم عدم تمکین زوجه را دریافت کند.
2. عیوب نقصان مهر:
- عیب جسمی: اگر بعد از عقد نکاح مشخص شود که زوجه دارای عیوب جسمی بوده که در هنگام عقد به شوهر اطلاع داده نشده است، شوهر میتواند با اثبات این موضوع در دادگاه خانواده، تقاضای تقویم و تعدیل مهریه را بکند.
- غیب: اگر بعد از عقد نکاح، مشخص شود که زوجه غایب مفقودالاثر بوده و از محل زندگی خود فرار کرده است، شوهر میتواند با اثبات این موضوع در دادگاه خانواده، تقاضای تقویم و تعدیل مهریه را بکند.
- جنون: اگر بعد از عقد نکاح، مشخص شود که زوجه مجنون بوده است، شوهر میتواند با اثبات این موضوع در دادگاه خانواده، تقاضای تقویم و تعدیل مهریه را بکند.
3. بذل مهریه:
- تراضی: در برخی موارد، زن و شوهر با توافق یکدیگر مهریه را به مبلغی کمتر از آنچه در عقد نکاح تعیین شده است، تقلیل میدهند. این امر به عنوان بذل مهریه شناخته میشود و شوهر موظف به پرداخت مهریه جدید (مهریه تقلیل یافته) خواهد بود.
- ابراء: اگر زوجه مهریه خود را به شوهر ببخشد، این امر به عنوان ابراء مهریه شناخته میشود و شوهر از پرداخت مهریه معاف خواهد شد.
4. طلاق:
- طلاق رجعی: در طلاق رجعی، شوهر تا زمانی که رجوع نکرده است، موظف به پرداخت کامل مهریه است. اما اگر بعد از رجوع، دوباره طلاق دهد، فقط نصف مهریه را باید به زوجه پرداخت کند.
- طلاق خلع: در طلاق خلع، زوجه با پرداخت فدیه به شوهر، حق طلاق را از او میگیرد. در این نوع طلاق، مهریه به زوجه تعلق نمیگیرد، مگر اینکه در عقد نکاح شرط شده باشد که در صورت طلاق خلع نیز مهریه به زوجه تعلق گیرد.
- طلاق عاطل: در طلاق عاطل، شوهر بدون دلیل شرعی زوجه را طلاق میدهد و در این صورت، موظف به پرداخت کامل مهریه است.
- در همه موارد ذکر شده، باید موضوع در دادگاه خانواده مطرح و با ارائه مدارک و شواهد اثبات شود.
- قوانین مربوط به مهریه در ایران نسبتاً پیچیده است و توصیه میشود در این زمینه از یک وکیل متخصص مشورت کنید.
موارد استثنایی برای پرداخت کامل مهریه در ایران:
قانونگذار در ایران برای حمایت از حقوق زوجین، در برخی شرایط استثنایی، پرداخت کامل مهریه را منتفی یا مشمول تقسیط میداند. این موارد به شرح زیر است:
1. اعسار زوج:
مطابق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی، چنانچه زوج ثابت کند که توانایی پرداخت کامل مهریه را به صورت یکجا ندارد، میتواند تقاضای تقسیط آن را به دادگاه ارائه دهد. در این صورت، دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج، مهریه را به اقساطی متناسب با توانایی وی تقسیط میکند.
2. بذل مهریه:
زوجه میتواند به طور کامل یا جزئی از مهریه خود به شوهرش بذل (بخشش) کند. این امر به صورت کتبی و با اراده ی آزاد زن انجام میشود و نیاز به طلاق یا توافق خاص ندارد.
3. فوت زوج:
در صورت فوت زوج، مهریه به عنوان دین ممتاز از ماترک وی در نظر گرفته میشود. به این معنی که زوجه در پرداخت مهریه نسبت به سایر طلبکاران اولویت دارد.
4. طلاق به دلیل ناشزه بودن زوجه:
اگر زوجه بدون دلیل شرعی و قانونی از تمکین شوهر خودداری کند و ناشزه محسوب شود، ممکن است مستحق دریافت مهریه کامل نباشد.
5. طلاق به دلیل تقصیر زوجه:
در برخی موارد طلاق، مانند اثبات سوء رفتار زوجه، ممکن است دادگاه با توجه به نوع و شدت تقصیر، زوجه را مستحق دریافت تمام یا بخشی از مهریه ندانسته و یا مهریه را به طور کامل به نفع زوج ضبط کند.
6. تعدد زوجات:
در صورتی که زوج در زمان عقد نکاح همسر دیگری داشته باشد و زن از این موضوع بیاطلاع باشد، میتواند بعد از اثبات این موضوع، به فسخ نکاح و مطالبه مهریه کامل اقدام کند.
7. نکاح موقت:
در نکاح موقت، مهریه عندالامصال است، یعنی فقط در صورت تحقق شرایطی خاص مانند نزدیکی زوجین، به زوجه تعلق میگیرد. در غیر این صورت، زوجه مستحق مهریه نخواهد بود.
8. شرط ضمن عقد:
طرفین میتوانند در ضمن عقد نکاح شروطی راجع به مهریه تعیین کنند. این شروط در صورتی که مخالف قانون نباشد، نافذ و لازمالاجرا هستند. به عنوان مثال، میتوان شرط کرد که در صورت طلاق به دلیل تقصیر زوج، زوجه علاوه بر مهریه، مبلغی را به عنوان خسارت دریافت کند.
توجه:
- موارد ذکر شده صرفاً جنبهی اطلاعرسانی دارد و برای بررسی دقیق وضعیت هر پرونده، باید به یک وکیل متخصص در امور خانواده مراجعه کرد.
- قوانین مربوط به مهریه در طول زمان تغییر یافته است. لذا برای اطمینان از صحت اطلاعات، باید به قوانین و رویه قضایی جاری مراجعه کرد.
نحوه رسیدگی به مستثنیات دین در پرداخت مهریه
در نظام حقوقی ایران، برای حمایت از مدیون (کسی که بدهی دارد) در برابر ضرر و مشقت غیرقابل تحمل، اموالی به عنوان مستثنیات دین در نظر گرفته شده است که از توقیف و فروش برای پرداخت دین مستثنی هستند. این اموال برای حفظ زندگی شایسته مدیون و خانوادهاش ضروری تلقی میشوند.
در خصوص مهریه نیز، زوج (مرد) که مدیون پرداخت مهریه به زوجه (زن) است، میتواند از مستثنیات دین برای عدم توقیف و فروش برخی از اموال خود در جهت پرداخت مهریه استفاده کند.
مراحل رسیدگی به مستثنیات دین در پرداخت مهریه:
- طرح دعوی اعسار از پرداخت مهریه:
زوج با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مدعی عدم توانایی در پرداخت کامل مهریه به صورت یکجا میشود و تقاضای تقسیط یا اعسار از پرداخت مهریه را مطرح میکند.
- اثبات اعسار:
زوج باید با ارائه مدارک و شواهد، مانند لیست حقوق و دارایی، عدم توانایی مالی خود را برای پرداخت مهریه به صورت یکجا به اثبات برساند.
- تعیین مستثنیات دین:
در صورت اثبات اعسار زوج، دادگاه با توجه به اوضاع و احوال زوج و زوجه، مستثنیات دین را مشخص میکند.
- تعیین تکلیف مهریه:
دادگاه با توجه به توانایی مالی زوج، مهریه را به صورت اقساط مناسب تقسیط میکند. همچنین ممکن است زوج را ملزم به پرداخت بخشی از مهریه به صورت نقد و مابقی را به صورت قسط کند.
موارد مشمول مستثنیات دین در پرداخت مهریه:
- مسکن: منزل مسکونی زوج که محل سکونت او و خانوادهاش است تا حدی که عرفاً برای مسکن لازم باشد.
- اثاثیه منزل: لوازم و اثاثیه ضروری برای زندگی روزمره زوج و خانوادهاش.
- لباس: پوشاک مورد نیاز زوج و خانوادهاش.
- ابزار کار: ابزار و ادواتی که برای انجام شغل و کسب درآمد زوج ضروری است.
- محل کسب: محلی که زوج در آن به کسب و کار مشغول است تا حدی که برای کسب و کار لازم باشد.
- نفقه: نفقه زوجه و فرزندان واجب النفقه.
- مقداری پول نقد: مبلغی ناچیز به عنوان پول نقد برای گذران زندگی روزمره.
توجه:
- فهرست ارائه شده صرفاً جنبهی اطلاعرسانی دارد و موارد مشمول مستثنیات دین به طور دقیق در قانون مشخص شده است.
- در خصوص هر پرونده، با توجه به شرایط خاص آن، دادگاه با بررسی اوضاع و احوال زوج و زوجه، مستثنیات دین را تعیین میکند.
- برای اطلاع دقیق از موارد مشمول مستثنیات دین و نحوه رسیدگی به آن در پرداخت مهریه، باید به یک وکیل متخصص در امور خانواده مراجعه کرد.
موارد مشمول مستثنیات دین در پرداخت مهریه طبق قانون جمهوری اسلامی ایران:
منزل مسکونی:
- یک باب منزل مسکونی که در شان زوج باشد، حتی اگر مازاد بر نیاز او باشد.
- در صورتی که زوج چند همسر داشته باشد، به تعداد همسرانش تا سقف یک باب منزل مسکونی در شان او مستثنیات خواهد بود.
- منزل مسکونی که زن در آن سکونت دارد، حتی اگر متعلق به زوج باشد، تا زمانی که زن به آن نیاز دارد، از مستثنیات دین محسوب میشود.
اثاثیه منزل:
- اثاثیه منزل که به قدر ضرورت برای زندگی زوج و خانواده او لازم است.
- فرش، تلویزیون، یخچال، لباسشویی، اجاق گاز و سایر لوازم مورد نیاز زندگی تا حدی که عرفاً در منزل مورد استفاده قرار میگیرد.
ابزار کار:
- ابزار و ادوات کار که برای امرار معاش زوج ضروری است.
- به عنوان مثال، میتوان به وسائل و ابزار کار کسبه، پیشهوران، کشاورزان و اهل علم اشاره کرد.
کتب و ابزار علمی:
- کتب و ابزار علمی که برای اهل علم و تحقیق لازم است.
مایحتاج زندگی:
- آذوقه و مایحتاج زندگی روزمره زوج و افراد تحت تکفل او به اندازه ی متعارف.
حقوق ماهیانه:
- بخشی از حقوق ماهیانه زوج که برای زندگی او و افراد تحت تکفلش ضروری است.
- میزان این استثنا بر اساس ماده 661 قانون آیین دادرسی مدنی و با توجه به تعداد افراد تحت تکفل و سایر شرایط تعیین میشود.
وسایل نقلیه:
- در مورد وسایل نقلیه، قانون صراحت خاصی ندارد، اما به طور کلی، یک وسیله نقلیه که برای رفت و آمد زوج ضروری باشد، جزء مستثنیات دین محسوب میشود.
نکته:
- موارد ذکر شده در بالا صرفاً نمونه هایی از مستثنیات دین در پرداخت مهریه هستند و لیست کاملی از تمام موارد مشمول این قانون نیست.
- برای اطلاع دقیق از تمام موارد مشمول مستثنیات دین و شرایط آنها باید به قانون آیین دادرسی مدنی و سایر قوانین و مقررات مربوطه مراجعه کرد.
- در صورت وجود ابهام یا سوال در مورد موارد مشمول مستثنیات دین در پرداخت مهریه، می توانید از یک وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید.
