وصیت بر ثلث اموال
در قانون مدنی ایران، وصیت به دو نوع وصیت عهدی و وصیت تملیکی تقسیم می‌شود. وصیت تملیکی وصیتی است که در آن شخص وصیت کننده، مال یا اموالی را به طور مستقیم به شخص یا اشخاص دیگر تملیک می‌کند.
یکی از قواعد مهم در مورد وصیت تملیکی این است که وصیت کننده می‌تواند تا یک سوم از اموال خود را وصیت کند و برای مازاد بر ثلث، رضایت ورثه ضروری است. به عبارت دیگر، اگر کسی بخواهد در وصیت نامه خود بیش از ثلث اموالش را به کسی وصیت کند، باید همه ی وراثه بعد از فوت او به این وصیت رضایت دهند. ورثه می‌توانند به طور صریح یا ضمنی رضایت خود را به وصیت اعلام کنند.
موارد زیر در محاسبه ثلث مستثنی هستند:
- دیون و تعهدات متوفی: ابتدا باید دیون و تعهدات متوفی از ترکه او پرداخت شود و سپس ثلث محاسبه شود.
- هزینه‌های کفن و دفن و تجهیز متوفی: این هزینه‌ها نیز از ترکه متوفی پرداخت می‌شود و جزء ثلث محسوب نمی‌شود.
- وصایای واجب: وصایایی که واجب شرعی هستند، مانند وصیت به نماز و روزه قضا، از ثلث محسوب نمی‌شوند و باید حتماً اجرا شوند.
اگر ورثه به وصیت مازاد بر ثلث رضایت ندهند، چه اتفاقی می‌افتد؟
در این صورت، وصیت تا میزان ثلث نافذ است و مازاد بر آن باطل و بلااثر می‌شود. یعنی وراثه می‌توانند نسبت به مازاد بر ثلث ارث ببرند. به عنوان مثال، فرض کنید شخصی فوت می‌کند و در وصیت نامه خود کل اموالش را به یکی از فرزندانش وصیت می‌کند. اگر این شخص در زمان فوت 120 میلیون تومان اموال داشته باشد، فقط 40 میلیون تومان از این اموال (یک سوم) مشمول وصیت می‌شود و 80 میلیون تومان باقیمانده بین همه وراثه به نسبت قانونی تقسیم می‌شود.
نکاتی در مورد وصیت بر ثلث اموال:
- وصیت نامه باید به طور کتبی و با امضای وصیت کننده تنظیم شود.
- وصیت کننده می‌تواند وصیت نامه خود را هر زمان که بخواهد تغییر دهد یا لغو کند.
- برای اعتبار بیشتر وصیت نامه می‌توان آن را در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت رساند.
در محاسبه ثلث ماترک، موارد زیر استثنا هستند و جزو آن محسوب نمی‌شوند:
1. دیون و تعهدات متوفی:
- تمام بدهی‌ها و تعهداتی که متوفی قبل از فوت خود به دیگران داشته است، از جمله وام‌ها، قرض‌ها، مهریه، نفقه معوقه، خسارات و دیات، از ماترک کسر می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
2. حقوق واجب‌النفقه:
- نفقه همسر، فرزندان و پدر و مادر واجب‌النفقه متوفی، از ماترک کسر می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
- میزان نفقه هر یک از افراد واجب‌النفقه طبق مقررات شرعی و قانونی تعیین می‌شود.
3. وصایا:
- وصایایی که متوفی به نفع اشخاص یا امور خیر انجام داده است، از ماترک کسر می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
- وصایا تا حداکثر ثلث ماترک معتبر هستند و اگر وصایا بیش از ثلث باشد، فقط تا میزان ثلث قابل اجرا است.
4. هزینه‌های کفن و دفن:
- هزینه‌های مربوط به کفن و دفن متوفی، از ماترک کسر می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
- این هزینه‌ها شامل هزینه‌های تهیه کفن، غسل، دفن و برگزاری مراسم ترحیم است.
5. ترکه مجهول‌الوارث:
- اگر تمام یا بخشی از ماترک صاحب وراث معلوم نباشد، آن قسمت به عنوان ترکه مجهول‌الوارث محسوب می‌شود و به بیت‌المال تعلق می‌گیرد.
- ترکه مجهول‌الوارث جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
6. اموال عمومی:
- اموال عمومی که در اختیار متوفی بوده است، جزو ماترک محسوب نمی‌شود و به دولت یا نهاد عمومی مربوطه تعلق می‌گیرد.
- این اموال شامل اموال دولتی، اموال شهرداری، اموال بنیادها و سایر اموال عمومی است.
7. مهریه عندالمطالبه:
- مهریه زوجه که عندالمطالبه باشد، از ماترک کسر می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
- مهریه عندالمطالبه، مهریه‌ای است که عندالزوجین یعنی در زمان عقد نکاح به زوجه تعلق می‌گیرد.
8. ارث محجوران:
- سهم‌الارث محجوران، تحت نظارت قیم یا امین آنها به آنها داده می‌شود و جزو ثلث محسوب نمی‌شود.
- محجوران شامل افراد صغیر، مجنون و غیر رشید هستند.
توجه:
- در برخی از موارد، ممکن است استثنائات دیگری نیز برای ثلث ماترک وجود داشته باشد.
- برای کسب اطلاعات دقیق‌تر در مورد ثلث ماترک و موارد استثنای آن، باید با یک وکیل یا حقوقدان مشورت کنید.
قوانین وصیت بر ثلث اموال در ایران
در قانون مدنی ایران، وصیت به دو دسته وصیت عهدی و وصیت تملیکی تقسیم می‌شود.
وصیت عهدی وصیتی است که در آن، متوفی انجام کاری را به شخص دیگری (وصی) می‌سپارد.
وصیت تملیکی وصیتی است که در آن، متوفی مالکیت مال خود را پس از فوت به دیگری (موصی‌له) منتقل می‌کند.
قانون مدنی در مورد وصیت تملیکی قیدی را وضع کرده است که به قاعده ثلث معروف است. بر اساس این قاعده، وصیت کننده می‌تواند تا یک سوم از اموال خود را وصیت کند و برای دو سوم دیگر، ورثه او طبق قانون ارث سهم می‌برند.
به عبارت دیگر، وصیت تملیکی تا ثلث اموال نافذ است و مازاد بر آن، باطل و بلااثر خواهد بود.
موارد زیر از ثلث اموال محسوب می‌شود:
- تمام اموال منقول (مانند پول، طلا، جواهرات، اثاثیه منزل، وسایل نقلیه)
- یک سوم از اموال غیرمنقول (مانند زمین، خانه، آپارتمان)
موارد زیر از ثلث اموال محسوب نمی‌شود:
- دیون و تعهدات متوفی
- هزینه‌های کفن و دفن و سایر هزینه‌های ضروری مربوط به متوفی
- حق‌الزحمه وصی (در صورتی که وصی برای انجام وظایف خود حق‌الزحمه دریافت کند)
اگر وصیت کننده بیش از ثلث اموال خود را وصیت کند، ورثه او می‌توانند وصیت را تا میزان ثلث قبول کنند و مازاد بر آن را رد کنند.
اگر ورثه وصیت را رد کنند، وصیت باطل می‌شود و مازاد بر ثلث به نفع ورثه خواهد بود.
نکاتی در مورد قاعده ثلث:
- قاعده ثلث در مورد تمام وصیت‌های تملیکی، اعم از شفاهی و کتبی، لازم الاجرا است.
- اگر وصیت کننده در وصیت خود به صراحت به ثلث اشاره نکند، باز هم قاعده ثلث اعمال می‌شود.
- اگر وصیت کننده وصیت نامه‌ای داشته باشد که در آن به صراحت به ثلث اشاره شده باشد، این وصیت نامه بر سایر وصیت نامه‌ها مقدم خواهد بود.
- اگر وصیت کننده وصیت نامه‌ای نداشته باشد و بخواهد به صورت شفاهی وصیت کند، باید در حضور دو شاهد وصیت خود را بیان کند.
