قوانین اموالی که مالک خاص ندارند در ایران
در قانون مدنی ایران، اموالی که مالک خاص ندارند به سه دسته تقسیم می شوند:
1. مشترکات عمومی:
- تعریف: اموالی هستند که برای استفاده عموم مردم اختصاص یافته اند و دولت بر آنها نظارت و اداره می کند.
- مصادیق: راه ها، خیابان ها، میدان ها، پل ها، قنوات، رودخانه ها، دریاچه ها، جنگل ها، معادن، گنجینه های ملی و …
- قانون حاکم: قانون مدنی (مواد 24 تا 27) و قوانین خاص مربوط به هر یک از این اموال
2. مباحات:
- تعریف: اموالی هستند که به طور طبیعی مالک خاص ندارند و هر کس می تواند آنها را تملک کند.
- مصادیق: حیوانات وحشی، گیاهان خودرو، معادن بکر، گنجینه های پنهان و …
- قانون حاکم: قانون مدنی (ماده 27) و قوانین خاص مربوط به هر یک از این اموال
3. مجهول المالک:
- تعریف: اموالی هستند که قبلاً مالک داشته اند، اما مالک آنها معلوم نیست یا فوت کرده و ورثه ای ندارد.
- مصادیق: اشیاء پیدا شده، اموال غرق شده، اموال بی صاحب و …
- قانون حاکم: قانون مدنی (مواد 28 تا 33) و آیین نامه اموال مجهول المالک
قوانین کلی حاکم بر اموالی که مالک خاص ندارند:
- اصل برائت: اصل بر این است که اموال فاقد مالک خاص، مباح هستند و هر کس می تواند آنها را تملک کند.
- استثنائات: برخی از اموال فاقد مالک خاص، به موجب قانون، مشمول استثنا هستند و قابل تملک توسط اشخاص عادی نیستند. (مانند معادن، جنگل ها، گنجینه های ملی و …)
- محدودیت های زمانی: برای تملک برخی از اموال فاقد مالک خاص، محدودیت های زمانی وجود دارد. (مانند اشیاء پیدا شده)
- لزوم رعایت نظم عمومی: در تملک اموال فاقد مالک خاص، باید نظم عمومی و حقوق دیگران رعایت شود.
نکات مهم:
- برای تملک برخی از اموال فاقد مالک خاص، باید به مراجع قانونی ذیصلاح مراجعه کرد.
- در مورد اموال مجهول المالک، حاکم یا نماینده قانونی او، اموال را به نفع فقرا تصرف می کند.
- در صورت بروز اختلاف در مورد اموال فاقد مالک خاص، می توان به مراجع قضایی یا مراجع حل اختلاف مراجعه کرد.
مجهول المالک در قانون ایران:
مجهول المالک به مالی گفته می شود که صاحب آن شناخته شده نیست و یا اینکه صاحب آن فوت کرده و ورثه ای ندارد و یا اینکه ورثه او شناخته شده نیستند.
در قانون مدنی ایران، احکام خاصی برای اموال مجهول المالک در نظر گرفته شده است که به شرح زیر می باشد:
1. کشف مال مجهول المالک:
- هر کس مالی را پیدا کند که صاحب آن معلوم نباشد، مکلف است آن را به مقامات قضایی یا نیروی انتظامی تحویل دهد. ([ماده 227 قانون مدنی])
- در صورتی که صاحب مال پیدا شود، مال به او مسترد می شود. ([ماده 228 قانون مدنی])
- اگر صاحب مال پیدا نشود، مال به نفع حاکم شرع ضبط می شود. ([ماده 229 قانون مدنی])
2. اموال مجهول المالک رها شده:
- اموالی که در بیابان یا مکان های عمومی پیدا شده و ظاهراً رها شده باشد، مجهول المالک رها شده محسوب می شود. ([ماده 230 قانون مدنی])
- هر کس چنین مالی را پیدا کند، می تواند آن را تملک کند. ([ماده 231 قانون مدنی])
- در مورد اموال مجهول المالک رها شده ی با ارزش، مانند طلا و جواهرات، مقررات خاصی در قانون مدنی و آیین نامه های مربوطه پیش بینی شده است.
3. اموال مجهول المالک موروثی:
- اموالی که صاحب آنها فوت کرده و ورثه ای ندارند و یا اینکه ورثه آنها شناخته شده نیستند، مجهول المالک موروثی محسوب می شود. ([ماده 232 قانون مدنی])
- اموال مجهول المالک موروثی به نفع حاکم شرع ضبط می شود. ([ماده 233 قانون مدنی])
- حاکم شرع می تواند این اموال را به مصارف امور خیریه و عام المنفعه اختصاص دهد. ([ماده 234 قانون مدنی])
- در صورت پیدا کردن مال مجهول المالک، باید به وظایف قانونی خود عمل کرده و آن را به مقامات ذیصلاح تحویل دهید.
- در مورد اموال مجهول المالک رها شده، فقط اموالی که ظاهراً رها شده باشند، قابل تملک هستند.
- اموال مجهول المالک موروثی به نفع حاکم شرع ضبط می شود و ورثه ای که بعداً پیدا شوند، حق مطالبه ی آنها را ندارند.
احکام مربوط به اموال مجهول المالک در فقه اسلام و قانون مدنی ایران به شرح زیر است:
فقه اسلام:
-
در فقه اسلام، اموال مجهول المالک به دو دسته تقسیم می شوند:
- اموال مجهول المالک عیناً: در این دسته، صاحب مال مشخص است، اما خود مال گم شده یا از بین رفته است.
- اموال مجهول المالک حکمياً: در این دسته، هم صاحب مال و هم خود مال مشخص نیست.
-
احکام فقهی در مورد اموال مجهول المالک بر اساس نوع مال و شرایطی که در آن قرار دارد، متفاوت است.
-
به طور کلی، در فقه اسلام اموال مجهول المالک باید به یکی از راه های زیر تصرف شوند:
- صدقه: در صورتی که مال مجهول المالک عیناً باشد، باید به فقیر صدقه داده شود.
- وقف: در صورتی که مال مجهول المالک عیناً باشد و نگهداری آن ممكن باشد، می توان آن را وقف کرد.
- تملک برای حاکم: در صورتی که مال مجهول المالک حکمياً باشد و نگهداری آن ممكن نباشد، حاکم شرع می تواند آن را تملک کند.
قانون مدنی ایران:
- احکام مربوط به اموال مجهول المالک در ماده 28 قانون مدنی ایران آمده است.
- طبق این ماده، “اموال مجهول المالک با اذن حاکم یا ماذون از قبل او به مصارف فقرا می‌رسد.”
- بر اساس این ماده، اموال مجهول المالک باید توسط حاکم شرع یا نماینده او شناسایی و به نفع فقرا تصرف شود.
- در صورتی که صاحب مال پیدا شود، مال به او برگردانده خواهد شد.
نکات مهم:
- احکام مربوط به اموال مجهول المالک در فقه اسلام و قانون مدنی ایران دارای ظرافت های خاصی است و توصیه می شود در این زمینه با یک فقیه یا حقوقدان مشورت کنید.
- یافتن صاحب مال مجهول المالک از طریق آگهی در روزنامه ها و سایر رسانه ها و یا مراجعه به مراجع ذیصلاح می تواند احتمال بازگشت مال به صاحب را افزایش دهد.
توجه: این اطلاعات فقط جنبه ی اطلاع رسانی دارد و نباید به عنوان مشاوره حقوقی تلقی شود. برای دریافت مشاوره حقوقی در مورد اموال مجهول المالک، با یک فقیه یا حقوقدان متخصص مشورت کنید.
پیگیری مالک برای ملکی که مالک ندارد
در صورتی که با ملکی مواجه هستید که به نظر می‌رسد مالک ندارد، اقدامات مختلفی را می‌توانید برای یافتن مالک آن انجام دهید.
اقدامات اولیه:
- ابتدا سعی کنید از طریق بررسی ظاهری ملک، سرنخی از مالک آن پیدا کنید.
- به دنبال تابلو یا نوشته‌ای باشید که حاوی اطلاعاتی در مورد مالک یا سازنده ملک باشد.
- بررسی کنید که آیا پلاک ثبتی روی ملک نصب شده است یا خیر.
- با همسایگان یا ساکنان محل صحبت کنید و ببینید که آیا اطلاعاتی در مورد مالک ملک دارند یا خیر.
مراجعه به ادارات دولتی:
- اگر با انجام اقدامات اولیه نتوانستید مالک ملک را پیدا کنید، می‌توانید به ادارات دولتی مربوطه مراجعه کنید.
- اداره ثبت اسناد و املاک: در این اداره می‌توانید با ارائه پلاک ثبتی ملک، اطلاعات مربوط به مالک آن را (در صورت ثبت) دریافت کنید.
- شهرداری: در شهرداری می‌توانید با ارائه آدرس ملک، اطلاعات مربوط به مالک آن را (در صورت صدور پروانه ساخت) دریافت کنید.
- اداره امور مالیاتی: در اداره امور مالیاتی می‌توانید با ارائه کد رهگیری ملک، اطلاعات مربوط به مالک آن را (در صورت پرداخت مالیات) دریافت کنید.
آگهی در روزنامه یا فضای مجازی:
- می‌توانید با درج آگهی در روزنامه یا فضای مجازی، از مردم بخواهید که در صورت داشتن اطلاعاتی در مورد مالک ملک، با شما تماس بگیرند.
اقدامات قانونی:
- در نهایت، اگر با هیچ یک از این اقدامات نتوانستید مالک ملک را پیدا کنید، می‌توانید از طریق مراجع قضایی اقدام کنید.
- با طرح دعوای اثبات مالکیت، می‌توانید از دادگاه بخواهید که مالکیت شما نسبت به ملک را احراز کند.
نکات مهم:
- قبل از انجام هر اقدامی، از قوانین و مقررات مربوط به اموال مجهول‌المالک اطلاع پیدا کنید.
- برای انجام اقدامات قانونی، حتماً از یک وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید.
- توجه داشته باشید که فرآیند یافتن مالک یک ملک مجهول‌المالک می‌تواند زمان‌بر و پرهزینه باشد.
توجه: این اطلاعات فقط جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی دارد و به هیچ وجه جایگزین مشاوره حقوقی تخصصی نیست. برای بررسی دقیق وضعیت خود و اقدامات لازم، باید با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید.
آیین نامه اجرایی احکام مربوط به اموال مجهول المالک
آیین نامه اجرایی احکام مربوط به اموال مجهول المالک در تاریخ 1371 به تصویب هیات وزیران جمهوری اسلامی ایران رسیده است. این آیین نامه در جهت اجرای اصل 49 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور تعیین تکلیف اموال مجهول المالک و بلاصاحب تدوین شده است.
مهمترین احکام این آیین نامه عبارتند از:
- تشکیل اداره اموال مجهول المالک: در هر حوزه قضایی، اداره ای به نام اداره اموال مجهول المالک تشکیل می شود که وظایف مربوط به اموال مجهول المالک و بلاصاحب در آن حوزه قضایی را بر عهده دارد.
- وظایف اداره اموال مجهول المالک:
- شناسایی و جمع آوری اموال مجهول المالک و بلاصاحب
- حفظ و نگهداری از اموال مذکور
- فروش اموال قابل فساد و ضایع شدنی
- وصول درآمد حاصل از فروش اموال
- پرداخت دیون و تعهدات مربوط به اموال
- انتقال اموال به بیت المال
نحوه شناسایی اموال مجهول المالک:
- اموال مجهول المالک از طریق مراجع ذیصلاح از جمله نیروی انتظامی، شهرداری، اداره ثبت اسناد و املاک و … به اداره اموال مجهول المالک اعلام می شود.
- اداره اموال مجهول المالک موظف است نسبت به بررسی و راستی آزمایی اموال اعلام شده اقدام نماید.
نحوه جمع آوری اموال مجهول المالک:
- اداره اموال مجهول المالک با اخذ دستور قضایی، اموال مجهول المالک را جمع آوری و به محل اداره یا انبارهای تعیین شده منتقل می کند.
- در صورت وجود متصرف یا متولی برای اموال، اداره اموال مجهول المالک مراتب را به مراجع قضایی اعلام می کند.
حفظ و نگهداری از اموال مجهول المالک:
- اداره اموال مجهول المالک موظف است نسبت به حفظ و نگهداری از اموال جمع آوری شده اقدام نماید.
- در صورت لزوم، اموال مذکور به انبارهای مناسب منتقل و بیمه می شوند.
فروش اموال قابل فساد و ضایع شدنی:
- اموال مجهول المالکی که قابل فساد یا ضایع شدن هستند، با اخذ مجوز از مراجع قضایی به فروش می رسند.
- وجوه حاصل از فروش اموال در حسابی در یکی از بانک های دولتی به نام اداره اموال مجهول المالک واریز می شود.
وصول درآمد حاصل از فروش اموال:
- اداره اموال مجهول المالک موظف است نسبت به وصول درآمد حاصل از فروش اموال اقدام نماید.
- وجوه وصول شده در حسابی در یکی از بانک های دولتی به نام اداره اموال مجهول المالک واریز می شود.
پرداخت دیون و تعهدات مربوط به اموال:
- اداره اموال مجهول المالک در صورت وجود دیون و تعهدات مربوط به اموال، با اخذ مجوز از مراجع قضایی نسبت به پرداخت آنها اقدام می کند.
- پرداخت دیون و تعهدات بر اساس اسناد و مدارک مثبته و تا میزان وجوه وصول شده از فروش اموال انجام می شود.
انتقال اموال به بیت المال:
- در صورتی که صاحب یا وارثی برای اموال مجهول المالک پیدا نشود، پس از طی مراحل قانونی و با حکم دادگاه، اموال مذکور به بیت المال منتقل می شود.
- موارد ذکر شده در این پاسخ صرفاً جنبه اطلاع رسانی دارد و به هیچ وجه جایگزین مشاوره حقوقی تخصصی نمی باشد.
- قوانین و مقررات مربوط به اموال مجهول المالک ممکن است در طول زمان تغییر کند.
نحوه شناسایی اموال مجهول المالک در ایران:
مطابق قانون مدنی ایران، اموال مجهول المالک به اموالی گفته می‌شود که مالک آنها شناخته شده نیست و یا در قید حیات نیستند.
شناسایی اموال مجهول المالک بر عهده مراجع ذیصلاح از جمله:
- نیروی انتظامی: مامورین نیروی انتظامی موظفند در حین گشت زنی و انجام وظایف خود، اموال فاقد صاحب و رها شده را شناسایی و به مراجع قضایی یا اداره اموال مجهول المالک گزارش کنند.
- شهرداری: شهرداری ها نیز موظفند اموال بلاصاحب و مجهول المالک واقع در حوزه استحفاظی خود را شناسایی و به اداره اموال مجهول المالک اعلام کنند.
- اداره ثبت اسناد و املاک: این اداره موظف است در صورت مشاهده املاکی که در مهلت مقرر قانونی برای آنها تقاضای ثبت نشده باشد، مراتب را به اداره اموال مجهول المالک اعلام کند.
- سایر مراجع: سایر مراجعی که در جریان فعالیت خود با اموال بلاصاحب و مجهول المالک مواجه می شوند، موظفند مراتب را به اداره اموال مجهول المالک یا مراجع قضایی اعلام کنند.
مراحل شناسایی اموال مجهول المالک:
- شناسایی اولیه: در مرحله اول، مامورین مراجع ذیصلاح یا اشخاص عادی، اموال فاقد صاحب و رها شده را شناسایی می کنند.
- بررسی و راستی آزمایی: در مرحله بعد، اداره اموال مجهول المالک نسبت به بررسی و راستی آزمایی اموال اعلام شده اقدام می کند. در این مرحله، اداره مذکور از طریق استعلام از مراجع ذیصلاح از جمله اداره ثبت اسناد و املاک، نیروی انتظامی و … نسبت به بررسی مالکیت و وضعیت ثبتی اموال اقدام می کند.
- اعلام به مراجع قضایی: در صورتی که در بررسی های انجام شده، مالک یا وارثی برای اموال شناسایی نشود، اداره اموال مجهول المالک مراتب را به مراجع قضایی اعلام می کند.
- اخذ دستور قضایی: اداره اموال مجهول المالک برای جمع آوری و حفظ و نگهداری از اموال مجهول المالک، نیاز به دستور قضایی دارد.
- جمع آوری اموال: پس از اخذ دستور قضایی، اداره اموال مجهول المالک با حضور نماینده دادستان و سایر مامورین ذیصلاح، نسبت به جمع آوری اموال مجهول المالک اقدام می کند.
نکات مهم:
- اشخاصی که نسبت به اموال مجهول المالک ادعای مالکیت دارند، می توانند با ارائه اسناد و مدارک مثبته به اداره اموال مجهول المالک مراجعه و نسبت به اثبات ادعای خود اقدام نمایند.
- اداره اموال مجهول المالک موظف است در صورت اثبات مالکیت متقاضی، نسبت به استرداد اموال به وی اقدام نماید.
- در صورت عدم شناسایی مالک یا وارث برای اموال مجهول المالک، پس از طی مراحل قانونی و با حکم دادگاه، اموال مذکور به بیت المال منتقل می شود.
