تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی به معنای تصرف مال (اعم از منقول و غیرمنقول) به زور، قهر و غلبه و بدون رضایت صاحب آن است.
ارکان تصرف عدوانی:
- وجود مال: مالی که موضوع تصرف عدوانی است، باید وجود خارجی داشته باشد و قابل تصرف باشد.
- تصرف: متصرف عدوانی باید تسلط و اختیار بر مال را به دست آورده باشد.
- عدوانی بودن تصرف: تصرف باید بدون رضایت صاحب مال و به زور، قهر و غلبه باشد.
انواع تصرف عدوانی:
- تصرف عدوانی کیفری: در این نوع تصرف عدوانی، متصرف علم به عدم رضایت صاحب مال دارد و با سوء نیت اقدام به تصرف مال می‌کند. مجازات این نوع تصرف عدوانی حبس از یک ماه تا یک سال است.
- تصرف عدوانی حقوقی: در این نوع تصرف عدوانی، متصرف ممکن است علم به عدم رضایت صاحب مال نداشته باشد و یا با سوء نیت اقدام به تصرف مال نکند. در این صورت، متصرف موظف به رفع تصرف و جبران خسارات وارده به صاحب مال خواهد بود.
نحوه اثبات تصرف عدوانی:
- استشهاد محلی: شهادت دو نفر مرد عادل و یا یک مرد و دو زن عادل در مورد تصرف عدوانی، برای اثبات آن در دادگاه کافی است.
- قرار و اقرار: اقرار کتبی یا شفاهی متصرف به تصرف عدوانی نیز برای اثبات آن در دادگاه کافی است.
- معاینه محل: در مواردی که لازم باشد، قاضی یا نماینده او به محل وقوع جرم مراجعه و تصرف عدوانی را بررسی می‌کند.
مرجع رسیدگی به تصرف عدوانی:
دعوای تصرف عدوانی در صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم است.
نکات مهم:
- در صورت وقوع تصرف عدوانی، صاحب مال باید در اسرع وقت به مراجع قضایی مراجعه و طرح شکایت کند.
- اگر متصرف عدوانی از مال تصرف شده استفاده یا بهره‌برداری کند، موظف به پرداخت ارش به صاحب مال خواهد بود.
- در برخی موارد، صاحب مال می‌تواند از طریق استحقاق بلافصل، بدون نیاز به حکم دادگاه، متصرف را از مال خود اخراج کند.
انواع تصرف عدوانی
به طور کلی، دو نوع تصرف عدوانی وجود دارد:
1. تصرف عدوانی کیفری:
- زمانی که شخص با علم و آگاهی از اینکه مال متعلق به دیگری است، آن را تصرف کند، تصرف عدوانی کیفری رخ داده است.
- در این نوع تصرف عدوانی، مجرم علاوه بر جبران خسارت، به مجازات حبس از یک ماه تا یک سال نیز محکوم می‌شود.
- برای طرح دعوای تصرف عدوانی کیفری، باید به مراجع کیفری مانند دادسرا یا کلانتری مراجعه کرد.
2. تصرف عدوانی حقوقی:
- در این نوع تصرف عدوانی، علم و آگاهی متصرف از مالکیت دیگری شرط نیست.
- به عبارت دیگر، حتی اگر متصرف تصور کند که مال متعلق به خودش است، باز هم مرتکب تصرف عدوانی شده است.
- مجازات تصرف عدوانی حقوقی فقط جبران خسارت است.
- برای طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی، باید به مراجع حقوقی مانند دادگستری مراجعه کرد.
نکات:
- در هر دو نوع تصرف عدوانی، خواهان (کسی که مدعی تصرف غیرقانونی مال خود است) باید سابقه تصرف داشته باشد.
- به عبارت دیگر، باید ثابت کند که قبل از تصرف غیرقانونی توسط خوانده (متصرف)، خودش متصرف مال بوده است.
- همچنین، خوانده نباید سابقه تصرف قبلی داشته باشد.
- مال مورد تصرف باید غیرمنقول باشد، یعنی قابل انتقال نباشد.
- مواردی مانند زمین، خانه، مغازه و … غیرمنقول محسوب می شوند.
تصرف عدوانی کیفری چیست؟
تصرف عدوانی در قانون ایران، به تملک یا تصرف غیرقانونی مال غیر، با زور یا بدون رضایت صاحب آن گفته می‌شود. این جرم در ماده 697 قانون مجازات اسلامی، تحت عنوان “تصرف عدوانی” تعریف شده است.
عناصر تشکیل دهنده تصرف عدوانی کیفری:
- مال: مال موضوع جرم می‌تواند منقول یا غیرمنقول باشد.
- غیرقانونی بودن تصرف: تصرف باید بدون مجوز قانونی و رضایت صاحب مال انجام شده باشد.
- زور یا بدون رضایت: تصرف باید با زور یا تهدید انجام شده باشد و یا بدون رضایت صاحب مال صورت گرفته باشد.
مجازات تصرف عدوانی کیفری:
مجازات تصرف عدوانی کیفری، حبس از یک ماه تا یک سال و یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون تومان است.
نکات مهم:
- در صورتی که تصرف عدوانی همراه با مزاحمت یا ضرب و جرح باشد، مجازات تشدید می‌شود.
- قربانی جرم می‌تواند برای استرداد مال خود به دادگاه حقوقی مراجعه کند.
- در برخی موارد، تصرف عدوانی ممکن است جرم دیگری نیز محسوب شود، مانند سرقت یا تخریب.
تصرف عدوانی حقوقی
تصرف عدوانی حقوقی زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی بدون رضایت صاحب قانونی، ملکی را تصرف کند، حتی اگر تصور کند که مال متعلق به خودش است.
در این نوع تصرف عدوانی، علم و آگاهی متصرف از مالکیت دیگری شرط نیست.
به عبارت دیگر، حتی اگر متصرف تصور کند که مال متعلق به خودش است، باز هم مرتکب تصرف عدوانی شده است.
مجازات تصرف عدوانی حقوقی فقط جبران خسارت است.
برای طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی، باید به مراجع حقوقی مانند دادگستری مراجعه کرد.
شرایط تصرف عدوانی حقوقی:
- سابقه تصرف: خواهان (کسی که مدعی تصرف غیرقانونی مال خود است) باید سابقه تصرف داشته باشد. به عبارت دیگر، باید ثابت کند که قبل از تصرف غیرقانونی توسط خوانده (متصرف)، خودش متصرف مال بوده است.
- عدم سابقه تصرف خوانده: خوانده نباید سابقه تصرف قبلی داشته باشد.
- غیرمنقول بودن مال: مال مورد تصرف باید غیرمنقول باشد، یعنی قابل انتقال نباشد. مواردی مانند زمین، خانه، مغازه و … غیرمنقول محسوب می شوند.
مراحل طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی:
- تنظیم دادخواست: خواهان باید با مراجعه به وکیل یا به تنهایی، دادخواستی تنظیم کند که در آن مشخصات خواهان و خوانده، محل وقوع تصرف، نوع تصرف و ادعای خواهان قید شده باشد.
- ثبت دادخواست: دادخواست باید در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود.
- رسیدگی به پرونده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه رسیدگی کننده ارجاع می شود و قاضی به پرونده رسیدگی می کند.
- صدور حکم: در نهایت، قاضی با توجه به دلایل و مدارک ارائه شده توسط طرفین، حکم خود را صادر می کند.
نکات:
- در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، خواهان می تواند علاوه بر جبران خسارت، تقاضای خلع ید (اخراج متصرف) از مال را نیز داشته باشد.
- اگر متصرف در حین تصرف عدوانی به مال مورد تصرف خسارتی وارد کند، خواهان می تواند علاوه بر جبران خسارت وارده به اصل مال، خسارت وارده را نیز از متصرف مطالبه کند.
- در برخی موارد، ممکن است متصرف از مال مورد تصرف استفاده یا انتفاع برده باشد. در این صورت، خواهان می تواند اجرت المثل استفاده یا انتفاع را نیز از متصرف مطالبه کند.
مراحل طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی
مرحله اول: تنظیم دادخواست
- خواهان (صاحب مال) باید با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیکی قضایی یا یکی از دفاتر اسناد رسمی، دادخواست رفع تصرف عدوانی را تنظیم کند.
- در دادخواست باید مشخصات خواهان و خوانده (متصرف)، موضوع دعوا (مال تصرف شده)، محل وقوع جرم، تاریخ تصرف و دلایل و مستندات خواهان ذکر شود.
- به همراه دادخواست باید مدارک و مستندات مربوطه، مانند استشهاد محلی، قرار و اقرار و یا فیلم و عکس از محل وقوع جرم ارائه شود.
مرحله دوم: پرداخت هزینه دادرسی
- پس از تنظیم دادخواست و پیوست مدارک، خواهان باید به منظور پرداخت هزینه دادرسی به یکی از شعب بانک‌های طرف قرارداد قوه قضائیه مراجعه کند.
- هزینه دادرسی بر اساس نوع و میزان خواسته توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی محاسبه می‌شود.
مرحله سوم: ثبت دادخواست در دادگاه
- خواهان باید با در دست داشتن دادخواست، مدارک و مستندات و همچنین فیش پرداختی هزینه دادرسی به دادگاه محل وقوع جرم مراجعه کند.
- در دادگاه، دادخواست به شعبه مربوطه ارجاع می‌شود و به خواهان وقت رسیدگی ابلاغ می‌شود.
مرحله چهارم: رسیدگی در دادگاه
- در وقت رسیدگی، خواهان و خوانده به همراه دلایل و مستندات خود در دادگاه حاضر می‌شوند.
- قاضی یا نماینده او به اظهارات طرفین گوش داده و دلایل و مستندات آنها را بررسی می‌کند.
- در صورت نیاز، قاضی از محل وقوع جرم بازدید می‌کند.
- پس از بررسی دلایل و مستندات، قاضی رای خود را صادر می‌کند.
مرحله پنجم: اجرای رای
- اگر رای دادگاه به نفع خواهان باشد، به خوانده اخطار می‌شود تا در مهلت قانونی مال تصرف شده را به صاحب آن تحویل دهد.
- در صورت امتناع خوانده از اجرای رای، خواهان می‌تواند از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به تخلیه محل و استرداد مال خود اقدام کند.
نکات مهم:
- خواهان باید در اسرع وقت پس از وقوع تصرف عدوانی، اقدام به طرح دعوا کند.
- در صورت فوت صاحب مال، ورثه او می‌توانند نسبت به طرح دعوای تصرف عدوانی اقدام کنند.
- اگر متصرف از مال تصرف شده استفاده یا بهره‌برداری کرده باشد، موظف به پرداخت ارش به صاحب مال خواهد بود.
- در برخی موارد، صاحب مال می‌تواند از طریق استحقاق بلافصل، بدون نیاز به حکم دادگاه، متصرف را از مال خود اخراج کند.
شرایط تصرف عدوانی حقوقی برای طرح دعوا در دادگاه حقوقی:
1. سبق تصرف:
- خواهان (کسی که مدعی تصرف غیرقانونی مال خود است) باید سابقه تصرف مورد ترافع را داشته باشد.
- به عبارت دیگر، باید ثابت کند که قبل از تصرف غیرقانونی توسط خوانده (متصرف)، خودش متصرف قانونی آن مال بوده است.
راه‌های اثبات سبق تصرف:
- اسناد و مدارک: مانند سند مالکیت، قولنامه، بنچاق، اجاره نامه و …
- شهادت شهود: شهادت افرادی که می‌توانند تصرف خواهان را تأیید کنند.
- معاینه محل: در مواردی قاضی ممکن است دستور معاینه محل را صادر کند تا آثار تصرف خواهان را بررسی کند.
2. لحوق تصرف:
- خوانده (متصرف) باید بعد از خواهان مال را تصرف کرده باشد.
3. غیرمنقول بودن مال:
- مال مورد تصرف باید غیرمنقول باشد، یعنی قابل انتقال نباشد.
- املاک غیرمنقول شامل زمین، خانه، مغازه و … هستند.
4. عدم رضایت صاحب‌ملک:
- تصرف باید بدون رضایت صاحب قانونی انجام شده باشد.
5. اثبات مالکیت:
- در صورتی که خواهان مدعی مالکیت رسمی نیست، باید مالکیت عرفی خود را به اثبات برساند.
نکات:
- در دعوای تصرف عدوانی، علم و آگاهی متصرف از مالکیت دیگری شرط نیست.
- به عبارت دیگر، حتی اگر متصرف تصور کند که مال متعلق به خودش است، باز هم مرتکب تصرف عدوانی شده است.
- خواهان می‌تواند علاوه بر جبران خسارت، تقاضای خلع ید (اخراج متصرف) از مال را نیز داشته باشد.
- در برخی موارد، ممکن است متصرف از مال مورد تصرف استفاده یا انتفاع برده باشد. در این صورت، خواهان می‌تواند اجرت المثل استفاده یا انتفاع را نیز از متصرف مطالبه کند.
نحوه اثبات تصرف عدوانی
برای اثبات تصرف عدوانی در دادگاه، باید مدارک و شواهد کافی ارائه شود. این مدارک و شواهد می توانند شامل موارد زیر باشند:
- شهادت شهود: شهادت افرادی که شاهد تصرف غیرقانونی شما بوده‌اند، می‌تواند مدرک بسیار قوی در دادگاه باشد.
- فیلم یا عکس: اگر از لحظه تصرف غیرقانونی فیلم یا عکس تهیه کرده‌اید، حتماً آن را به دادگاه ارائه کنید.
- مدارک کتبی: هر گونه مدرک کتبی که نشان‌دهنده مالکیت یا تصرف شما بر ملک مورد نزاع باشد، مانند سند مالکیت، اجاره‌نامه یا قبض‌های پرداختی، می‌تواند مفید باشد.
- معاینه محل: در برخی موارد، قاضی ممکن است دستور معاینه محل را صادر کند تا شواهد بیشتری جمع‌آوری شود.
نکات مهم:
- جمع‌آوری سریع مدارک و شواهد: هر چه سریع‌تر مدارک و شواهد لازم را جمع‌آوری کنید، بهتر است.
- اظهار به موقع: در اسرع وقت پس از وقوع تصرف غیرقانونی، به مراجع قضایی مراجعه کنید و شکایت خود را مطرح کنید.
- مشاوره با وکیل: مشاوره با یک وکیل مجرب در امور حقوقی می‌تواند به شما در روند اثبات تصرف عدوانی و استرداد مال مورد نزاع کمک کند.
موارد زیر نیز می‌توانند به عنوان قرینه تصرف عدوانی تلقی شوند:
- تصرف فعلی: اگر در حال حاضر در حال تصرف ملک هستید، این می‌تواند قرینه‌ای بر تصرف سابق شما باشد.
- آثار تصرف: وجود آثاری از تصرف شما در ملک، مانند بنا یا تأسیسات، می‌تواند قرینه‌ای بر تصرف سابق شما باشد.
- شهرت: اگر در محل به عنوان صاحب یا متصرف آن ملک شناخته شده باشید، این می‌تواند قرینه‌ای بر تصرف سابق شما باشد.
توجه:
- در نظر داشته باشید که موارد فوق فقط جنبه اطلاع‌رسانی دارد و قانون در این زمینه تغییر کرده است. برای کسب اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد نحوه اثبات تصرف عدوانی، باید به وکیل دادگستری یا منابع حقوقی معتبر مراجعه کنید.
مجازات تصرف عدوانی
مجازات تصرف عدوانی در قانون ایران، بسته به شرایط و نحوه ارتکاب جرم متفاوت است.
مجازات کلی:
- حبس: از یک ماه تا یک سال
- جزای نقدی: از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون تومان
تشديد مجازات:
- در صورتی که تصرف عدوانی همراه با مزاحمت یا ضرب و جرح باشد، مجازات تشدید می‌شود.
- تخریب مال غیر در حین تصرف عدوانی نیز می‌تواند موجب تشديد مجازات شود.
استرداد مال:
- علاوه بر مجازات، متصرف عدوانی موظف به استرداد مال به صاحب آن نیز می‌باشد.
- در صورت امتناع متصرف از استرداد مال، مقام قضایی می‌تواند دستور فک پلمب یا خلع ید را صادر کند.
توجه:
- موارد فوق فقط جنبه اطلاع‌رسانی دارد و قانون در این زمینه تغییر کرده است. برای کسب اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد مجازات تصرف عدوانی، باید به وکیل دادگستری یا منابع حقوقی معتبر مراجعه کنید.
