تعزیر در نظام حقوقی ایران
تعزیر یکی از انواع مجازات در نظام حقوقی ایران است که برای جرایمی که مجازات آنها به طور مستقیم توسط شرع مقدس تعیین نشده است، توسط قاضی بر اساس جرم و شرایط مجرم تعیین می شود.
مبنای شرعی تعزیر:
تعزیر در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) بیان شده است. به عنوان مثال، در قرآن کریم آمده است: “وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ” (بقره، آیه 191) که به معنای “فتنه و فساد از قتل هم بدتر است” می باشد. این آیه نشان می دهد که شارع مقدس برای جرایمی که نظم و امنیت جامعه را به هم می زنند، مجازات تعزیری در نظر گرفته است.
تفاوت تعزیر با مجازات حد:
مجازات حد با مجازات تعزیر تفاوت دارد. مجازات حد مجازاتی است که نوع و میزان آن توسط شارع مقدس تعیین شده و توسط قاضی به همان صورت اجرا می شود. اما مجازات تعزیری مجازاتی است که نوع و میزان آن توسط قاضی بر اساس جرم و شرایط مجرم تعیین می شود.
ملاک های تعیین تعزیر:
قاضی در تعیین نوع و میزان تعزیر باید به موارد زیر توجه کند:
- نوع جرم: قبح و زشتی جرم
- شدت و گسترش جرم: اینکه جرم تا چه حد به جامعه آسیب رسانده است
- سابقه مجرم: اینکه مجرم سابقه ارتکاب جرم دارد یا خیر
- شخصیت مجرم: اینکه مجرم چه شخصیتی دارد و از چه جایگاهی در جامعه برخوردار است
- سن و انگیزه مجرم: اینکه مجرم چه سنی دارد و چه انگیزه ای از ارتکاب جرم داشته است
- تاثیر مجازات در مجرم و جامعه: اینکه مجازات چه تاثیری بر مجرم و جامعه خواهد داشت
انواع تعزیر:
تعزیر می تواند انواع مختلفی داشته باشد، از جمله:
- تعزیر بدنی: مانند حبس، شلاق، تازیانه، گرداندن در شهر و …
- تعزیر مالی: مانند جریمه نقدی، جزای نقدی، ضبط اموال و …
- تعزیر سلب آزادی: مانند محرومیت از حقوق اجتماعی، ممنوعیت از مشاغل خاص و …
نکات مهم:
- هدف از تعزیر فقط مجازات مجرم نیست، بلکه ایجاد بازدارندگی و جلوگیری از وقوع جرم نیز هست.
- در نظام حقوقی ایران تلاش می شود تا با صلح و سازش بین مجرم و بزه دیده، از اعمال مجازات های تعزیری شدید جلوگیری شود.
- در تعیین تعزیر باید به تناسب جرم و مجازات توجه شود و از مجازات های غیرانسانی و وحشیانه پرهیز شود.
حکم تعزیر در ایران
تعزیر یکی از انواع مجازات در نظام کیفری ایران است که در قانون مجازات اسلامی به آن پرداخته شده است.
مجازات تعزیری به مجازاتی گفته می شود که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد.
نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین میشود.
مهمترین ویژگی های مجازات تعزیری عبارتند از:
- منشاء قانونی: مجازات تعزیری منشاء قانونی دارد و توسط قانونگذار وضع می شود.
- تعیین نوع و میزان توسط قاضی: نوع و میزان مجازات تعزیری در قانون به طور کلی تعیین شده است و قاضی در تعیین نوع و میزان مجازات در چارچوب قانون اختیار دارد.
- تنوع: مجازات های تعزیری از نظر نوع و شدت تنوع زیادی دارند.
- قابلیت تغییر: مجازات های تعزیری می توانند با توجه به شرایط زمانی و مکانی و همچنین جرم و شخصیت مجرم تغییر کنند.
مجازات های تعزیری در قانون مجازات اسلامی به هشت درجه تقسیم می شوند:
- درجه یک: شامل اعدام، حبس ابد، قطع عضو، نفی بلد، شلاق بیش از 75 ضربه و پرداخت دیه در جرایم مصداق افساد فی الارض.
- درجه دو: شامل حبس از پنج تا پانزده سال، شلاق از 36 تا 74 ضربه، جزای نقدی تا یک میلیون و پانصد هزار ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی از دو تا پنج سال، انفصال موقت از مشاغل دولتی از دو تا پنج سال.
- درجه سه: شامل حبس از یک تا پنج سال، شلاق از 15 تا 35 ضربه، جزای نقدی تا پانصد هزار ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی از شش ماه تا دو سال، انفصال موقت از مشاغل دولتی از شش ماه تا دو سال.
- درجه چهار: شامل حبس از شش ماه تا دو سال، شلاق از 8 تا 14 ضربه، جزای نقدی تا سیصد هزار ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه، انفصال موقت از مشاغل دولتی تا شش ماه.
- درجه پنج: شامل حبس از سه ماه تا یک سال، شلاق از 2 تا 7 ضربه، جزای نقدی تا دویست هزار ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی تا سه ماه، انفصال موقت از مشاغل دولتی تا سه ماه.
- درجه شش: شامل حبس از دو ماه تا شش ماه، شلاق از 1 تا 5 ضربه، جزای نقدی تا یکصد هزار ریال.
- درجه هفت: شامل حبس تا دو ماه یا جزای نقدی تا پنجاه هزار ریال.
- درجه هشت: شامل شلاق تا 10 ضربه یا جزای نقدی تا ده هزار ریال.
قاضی در تعیین نوع و میزان مجازات تعزیری باید به موارد زیر توجه کند:
- شدت جرم: هرچه جرم شدیدتر باشد، مجازات سنگین تری برای آن در نظر گرفته می شود.
- سابقه مجرم: اگر مجرم سابقه ارتکاب جرم داشته باشد، مجازات سنگین تری برای او در نظر گرفته می شود.
- شخصیت مجرم: سن، انگیزه، وضعیت اجتماعی و خانوادگی مجرم در تعیین نوع و میزان مجازات او موثر است.
- آثار جرم: هرچه آثار جرم سنگین تر باشد، مجازات سنگین تری برای آن در نظر گرفته می شود.
مجازات تعزیر در قانون مجازات اسلامی ایران
مجازات تعزیر یکی از انواع مجازات در نظام حقوقی ایران است که برای جرایمی در نظر گرفته میشود که حد شرعی برای آنها تعیین نشده است.
مجازات تعزیر در اختیار قاضی است و او میتواند با توجه به اوضاع و احوال قضیه، نوع و شدت مجازات را تعیین کند.
ملاکهای تعیین مجازات تعزیر:
- شدت جرم: هر چه جرم ارتکابی از نظر شرعی و عرفی قبیحتر و زیانبارتر باشد، مجازات تعزیری آن نیز شدیدتر خواهد بود.
- سابقه مجرم: در صورتی که مرتکب سابقه ارتکاب جرم مشابهی داشته باشد، مجازات تعزیری او تشدید خواهد شد.
- شخصیت مرتکب: قاضی در تعیین مجازات تعزیری به شخصیت مرتکب از جمله سن، شغل، تحصیلات، وضع خانوادگی و سوابق اخلاقی او نیز توجه میکند.
- تاثیر مجازات در مجرم و دیگران: قاضی در تعیین مجازات تعزیری باید به تاثیر مجازات در مجرم و دیگران نیز توجه کند و مجازاتی را تعیین کند که ضمن تنبیه مجرم، از ارتکاب جرم توسط او و دیگران نیز پیشگیری کند.
انواع مجازات تعزیر:
مجازات تعزیر میتواند به انواع مختلفی از جمله حبس، جزای نقدی، شلاق، تبعید، محرومیت از حقوق اجتماعی و ضبط اموال باشد.
نکات مهم در مورد مجازات تعزیر:
- مجازات تعزیر برخلاف مجازات حد، ثابت نیست و میتواند تغییر کند.
- مجازات تعزیر میتواند تخفیف یابد و یا به کلی بخشیده شود.
- در مورد جرایمی که مجازات تعزیری آنها در قانون مشخص نشده است، قاضی میتواند با توجه به قواعد کلی و اوضاع و احوال قضیه مجازات مناسب را تعیین کند.
قوانین تعزیر در ایران
در نظام حقوقی ایران، مجازات ها به دو دسته ی کلی “حدود” و “تعزیرات” تقسیم می شوند.
حدود مجازات های ثابت و غیرقابل تغییر برای جرایم مشخصی مانند قتل، سرقت، زنا و محاربه هستند که در شرع اسلام تعیین شده اند.
در مقابل، تعزیرات مجازات هایی هستند که توسط شارع مقدس تعیین نشده اند و قانونگذار با توجه به مصلحت جامعه و تناسب جرم و مجازات آنها را تعیین می کند.
قوانین مربوط به تعزیرات در حال حاضر در “کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی” (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) آمده است.
این قانون در سال 1392 به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسیده است.
مهمترین ویژگی های تعزیرات عبارتند از:
- تعیین توسط قانونگذار: تعزیرات توسط قانونگذار و با توجه به مصلحت جامعه و تناسب جرم و مجازات تعیین می شوند.
- ثابت نبودن: میزان و نوع تعزیرات در قانون به طور مشخص تعیین نشده است و قاضی با توجه به اوضاع و احوال قضیه و شخصیت مجرم می تواند مجازات مناسب را تعیین کند.
- تنوع: تعزیرات شامل انواع مختلف مجازات ها مانند حبس، جزای نقدی، شلاق، تبعید، محرومیت از حقوق اجتماعی و … می شود.
قوانین مربوط به تعزیرات به طور کلی به دو دسته ی اصلی تقسیم می شوند:
- تعزیرات شرعی: این دسته از تعزیرات بر اساس احکام شرعی و فقهی تعیین می شوند.
- تعزیرات قانونی: این دسته از تعزیرات بر اساس مصالح جامعه و نظر قانونگذار تعیین می شوند.
مصادیق برخی از جرایم تعزیری در قانون مجازات اسلامی عبارتند از:
- توهین: فحاشی، افترا، قذف و …
- مزاحمت: مزاحمت تلفنی، مزاحمت برای نوامیس، مزاحمت برای اموال و …
- سرقت: سرقت ساده، سرقت موضوح، سرقت مسلحانه و …
- کلاهبرداری: استفاده از سند مجعول، تغییر در سند، سوء استفاده از موقعیت و …
- جعل: جعل اسناد، جعل امضاء، جعل سکه و …
- ایراد صدمه بدنی: ضرب و جرح، نقص عضو، قتل غیرعمد و …
- اخلال در نظم عمومی: اغتشاش، تظاهرات غیرقانونی، تمرد از مامور و …
- جرایم علیه اموال عمومی: تخریب اموال عمومی، تصرف غیرقانونی در اموال عمومی و …
- جرایم علیه عفت عمومی: فحشاء، منافی عفت، بزه کاری و …
- جرایم علیه امنیت ملی: جاسوسی، افساد فی الارض، محاربه و …