تهاتر در قانون مدنی ایران
تهاتر در قانون مدنی ایران به معنای سقوط تعهدات دو طرف به واسطه دین متقابل آنها است. به عبارت دیگر، زمانی که دو نفر به یکدیگر دین دارند، می‌توانند با توافق یکدیگر، دین خود را با دین طرف مقابل تهاتر و از پرداخت آن معاف شوند.
ماده 294 قانون مدنی ایران تهاتر را اینگونه تعریف می‌کند:
«تهاتر عبارت است از اینکه هر یک از دو تعهد مقابل، دین دیگری را به جای وفای تعهد خود بپذیرد.»
شرایط تهاتر:
- وجود دو دین: برای تحقق تهاتر، باید دو دین متقابل وجود داشته باشد. به این معنی که هر دو طرف باید به یکدیگر بدهکار باشند.
- معین بودن دین: دین موضوع تهاتر باید معین و مشخص باشد.
- همجنس بودن دین: دین موضوع تهاتر باید همجنس باشد. به عنوان مثال، دین نقدی با دین نقدی و دین مثلی با دین مثلی قابل تهاتر است.
- رسید بودن دین: دین موضوع تهاتر باید رسید داشته باشد. به این معنی که باید ثابت شود که هر یک از طرفین به دیگری بدهکار است.
- اهلیت و رضایت طرفین: طرفین تهاتر باید اهلیت قانونی برای انجام معامله داشته باشند و به تهاتر رضایت دهند.
آثار تهاتر:
- سقوط تعهدات: با تحقق تهاتر، تعهدات دو طرف تا میزان دین متقابل ساقط می‌شود.
- اثر قهری: تهاتر اثر قهری دارد، به این معنی که نیاز به حکم دادگاه ندارد و به محض تحقق شرایط، تعهدات ساقط می‌شوند.
- استثنائات: در برخی موارد، تهاتر ممکن است باطل یا غیرقابل اجرا باشد. به عنوان مثال، اگر یکی از دین‌ها به دلیل ربا یا غبن باطل باشد، تهاتر نیز باطل خواهد بود.
انواع تهاتر:
- تهاتر قهری: تهاتری که به حکم قانون صورت می‌گیرد، تهاتر قهری نامیده می‌شود. به عنوان مثال، اگر دو نفر به یکدیگر مال بفروشند و ثمن معامله را به یکدیگر نپردازند، به حکم قانون، معاملات آنها تهاتر می‌شود و هر یک از آنها مال طرف مقابل را به جای ثمن معامله تملک می‌کند.
- تهاتر اختیاری: تهاتری که به توافق طرفین صورت می‌گیرد، تهاتر اختیاری نامیده می‌شود.
موارد کاربرد تهاتر:
- تهاتر در بسیاری از معاملات و روابط حقوقی کاربرد دارد. به عنوان مثال، در معاملات ملکی، تهاتر آپارتمان با آپارتمان یا زمین با زمین رایج است.
- همچنین، در دعاوی حقوقی، از تهاتر برای صلح و سازش بین طرفین دعوا استفاده می‌شود.
شرایط تهاتر در قانون مدنی ایران
تهاتر در قانون مدنی ایران به معنای از بین رفتن تعهدات دو طرف به واسطه دین‌های متقابل آنها است. به عبارت دیگر، زمانی که دو نفر به یکدیگر دین دارند، می‌توانند با تراضی یکدیگر، تعهدات خود را تا میزان دین‌هایشان تهاتر کنند و از پرداخت آن دین‌ها معاف شوند.
شرایط تهاتر در قانون مدنی ایران به شرح زیر است:
1. وجود دو دین: برای وقوع تهاتر، باید دو دین وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، هر دو طرف باید به یکدیگر دین داشته باشند.
- دین می‌تواند هر نوع تعهدی باشد که از نظر قانونی قابل مطالبه باشد، مانند طلب وجه، تعهد به تسلیم عین، تعهد به انجام فعل و…
- دین باید ثابت شده باشد. یعنی باید مدرکی دال بر وجود دین وجود داشته باشد، مانند قرارداد، سند، حکم دادگاه و…
2. همجنس بودن دیون: دیون مورد تهاتر باید همجنس باشند. به عبارت دیگر، ماهیت و جنس دیون باید یکسان باشد.
- مثلاً، نمی‌توان دینی که وجه نقد است را با دینی که تعهد به تسلیم عین است تهاتر کرد.
- در مورد دیون وجه نقد، اگر دیون دارای پول رایج باشند، تهاتر آنها بلامانع است، اما اگر دیون دارای پول رایج نباشند (مانند یورو، دلار و…)، باید در زمان تهاتر به نرخ روز تبدیل شوند.
3. معین بودن دیون: دیون مورد تهاتر باید معین باشند. به عبارت دیگر، ماهیت و مقدار دیون باید مشخص باشد.
- دین باید دارای موضوع و مقدار مشخص باشد.
- مثلاً، اگر دینی که وجه نقد است، مقدار آن معلوم نباشد، نمی‌توان آن را تهاتر کرد.
4. حال بودن دیون: دیون مورد تهاتر باید حال باشند. به عبارت دیگر، سررسید آنها فرا رسیده باشد.
- دینی که حال نیست، قابل تهاتر نیست.
- مثلاً، اگر دینی که وجه نقد است، دو ماه بعد سررسید دارد، نمی‌توان آن را با دینی که حال است تهاتر کرد.
5. قابلیت مطالبه دیون: دیون مورد تهاتر باید قابلیت مطالبه داشته باشند. به عبارت دیگر، ممنوع از مطالبه نباشند.
- دینی که ممنوع از مطالبه است، قابل تهاتر نیست.
- مثلاً، اگر دینی که وجه نقد است، مشمول مرور زمان شده باشد، دیگر قابل مطالبه نیست و نمی‌توان آن را تهاتر کرد.
6. رضایت طرفین: تهاتر با رضایت طرفین (متعهد و متعهدله) انجام می‌شود.
- هیچ‌کدام از طرفین نمی‌توانند بدون رضایت دیگری، تهاتر را به او تحمیل کنند.
- رضایت طرفین باید صریح باشد و ضمن معامله انجام شود.
7. وحدت محل پرداخت: برای وقوع تهاتر، محل پرداخت دیون باید واحد باشد.
- اگر محل پرداخت دیون واحد نباشد، هزینه حمل و نقل به عهده متعهدی است که دین او در محل دیگری باید پرداخت شود.
8. عدم رهن یا وثیقه: اگر دیون مورد تهاتر دارای رهن یا وثیقه باشند، تعیین تکلیف رهن یا وثیقه به توافق طرفین بستگی دارد.
- اگر طرفین در مورد رهن یا وثیقه توافق نکنند، تهاتر واقع نمی‌شود.
آثار تهاتر:
- با وقوع تهاتر، تعهدات دو طرف تا میزان دین‌هایشان از بین می‌رود.
- اگر دیون دو طرف مساوی باشد، تعهدات هر دو به طور کامل از بین می‌رود.
- اگر یکی از دیون بیشتر از دیگری باشد، متعهد بابت مازاد دین خود باید به طرف مقابل پرداخت کند.
انواع تهاتر در قانون ایران
تهاتر به معنای مبادله تعهدات است که به موجب آن، تعهدات دو طرف در مقابل یکدیگر ساقط می‌شوند.
انواع تهاتر در قانون ایران عبارتند از:
1. تهاتر قهری:
- تهاتر قهری بدون نیاز به اراده طرفین و حکم قانون
اتفاق می‌افتد. - شرایط تهاتر قهری در مواد 294 تا 299 قانون مدنی بیان شده‌اند.
- مهمترین شرایط تهاتر قهری عبارتند از:
- معین بودن دین: دین باید معین و مشخص باشد.
- حال بودن دین: دین باید حال باشد و موجل نباشد.
- هم جنس بودن دین: دین باید هم جنس باشد.
- تعلق دین به یک شخص: دین باید به یک شخص تعلق داشته باشد.
2. تهاتر ارادی:
- تهاتر ارادی با توافق طرفین و بدون نیاز به حکم قانون اتفاق می‌افتد.
- طرفین می‌توانند شرایط تهاتر را خودشان تعیین کنند.
3. تهاتر قضایی:
- تهاتر قضایی توسط دادگاه و در رسیدگی به یک دعوا
اتفاق می‌افتد. - دادگاه می‌تواند با توجه به شرایط و اوضاع و احوال قضیه حکم به تهاتر صادر کند.
4. تهاتر قانونی:
- تهاتر قانونی در برخی از قوانین خاص پیش‌بینی شده است.
- به عنوان مثال، در قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص تهاتر در مقام دفاع مطالبی آمده است.
نکات مهم:
- تهاتر یک ایقاع** است و برای تحقق آن نیازی به قبول متعهد نیست.
- تهاتر معوض نیست، مگر اینکه طرفین در شروط خود توافق کرده باشند.
- یعنی هیچ یک از طرفین موجب به پرداخت هیچ وجهی به طرف دیگر نیست.
- برای آگاهی بیشتر از انواع تهاتر و شرایط هر یک از آنها می‌توان به قانون مدنی، منابع حقوقی مربوطه و نظرات حقوقدانان مراجعه کرد.
