نحوه مطالبه نفقه
نفقه در اصطلاح حقوقی، به تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و هر آنچه که به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی وی باشد، اطلاق می‌شود. بر اساس قانون، شوهر مکلف است که نفقه همسر خود را در صورت تمکین او تامین کند.
موارد زیر در مورد نفقه قابل ذکر است:
- نفقه در عقد دائم: در عقد دائم، زن به محض عقد نکاح مستحق نفقه می‌شود، حتی اگر به شوهر خود تمکین نکرده باشد.
- نفقه در عقد موقت: در عقد موقت، زن فقط در صورتی مستحق نفقه است که در زمان عقد شرط شده باشد که شوهر مکلف به پرداخت نفقه باشد، یا اینکه زن به شوهر خود تمکین کرده باشد.
- نفقه در طلاق رجعی: در طلاق رجعی، زن مستحق نفقه است، مگر اینکه شوهر زن را به دلیل نشوز ناشزه بودن طلاق دهد.
- نفقه فرزندان: پدر و مادر مکلف هستند که نفقه فرزندان خود را تا سن بلوغ و رشید شدن تامین کنند.
نحوه مطالبه نفقه:
زن برای مطالبه نفقه می‌تواند به یکی از دو طریق زیر اقدام کند:
1. طرح دعوی حقوقی:
- زن با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست، می‌تواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند.
- در دادخواست باید مشخصات کامل زن و شوهر، تاریخ عقد نکاح، میزان نفقه مورد مطالبه و سایر ادله و مستندات مربوط به دعوا ذکر شود.
- دادگاه پس از رسیدگی به پرونده و بررسی مدارک و مستندات، در صورت اثبات تمکین زن و استطاعت مالی شوهر، حکم به پرداخت نفقه به نفع زن صادر می‌کند.
2. مراجعه به مراجع کیفری:
- ترک نفقه جرم محسوب می‌شود و زن می‌تواند با مراجعه به کلانتری یا دادسرا و طرح شکایت، شوهر خود را به دلیل ترک نفقه تحت تعقیب کیفری قرار دهد.
- در صورت اثبات جرم ترک نفقه، شوهر به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.
نکات مهم:
- زن برای مطالبه نفقه نیازی به وکیل ندارد، اما داشتن وکیل می‌تواند در روند رسیدگی به پرونده و احقاق حقوق وی موثر باشد.
- در صورت عدم تمکن مالی شوهر از پرداخت نفقه، زن می‌تواند از دادگاه تقاضای اعسار کند.
- در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق توقیف اموال یا حساب‌های بانکی او، نفقه خود را وصول کند.
قوانین مطالبه نفقه در ایران
قوانین مربوط به مطالبه نفقه در ایران بر اساس نوع عقد نکاح (دائم یا موقت) و وضعیت زندگی زوجین (همراه یا جدا) متفاوت است.
در نکاح دائم:
- همراه بودن زوجین: طبق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و نیز خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. شوهر مکلف است که همه این‌ها را متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن به او بدهد حتی اگر زن شاغل باشد.
- جدا بودن زوجین: اگر زن بدون دلیل شرعی از منزل شوهر خارج شود، مستحق نفقه نخواهد بود.
در نکاح موقت:
- شرط ضمن عقد: در نکاح موقت، شوهر فقط در صورتی ملزم به پرداخت نفقه است که در عقد شرط شده باشد.
- بارداری زن: اگر زن در نکاح موقت باردار شود، مستحق نفقه تا زمان وضع حمل خواهد بود.
نحوه مطالبه نفقه:
زن برای مطالبه نفقه می‌تواند به یکی از دو طریق زیر اقدام کند:
- دادخواست به دادگاه خانواده: در این روش، زن با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، خواستار دریافت نفقه از شوهر خود می‌شود. دادگاه با بررسی مدارک و شواهد، حکم به پرداخت نفقه به زن صادر می‌کند.
- توافقی: زن و شوهر می‌توانند با توافق یکدیگر میزان نفقه را تعیین کنند. این توافق باید کتبی باشد و به امضای هر دو طرف برسد.
نکات مهم:
- نفقه شامل تمام نیازهای زن از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، لوازم بهداشتی و درمانی و… می‌شود.
- میزان نفقه با توجه به وضعیت زن، شغل او، شان و منزلت اجتماعی و عرف و عادت محل زندگی او تعیین می‌شود.
- اگر شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی او را ملزم به پرداخت نفقه کند.
- نفقه حق زن است و شوهر نمی‌تواند به بهانه‌ای از پرداخت آن خودداری کند.
- در صورت فوت شوهر، زن تا زمانی که به شوهر دیگری نکاح نکرده است، مستحق دریافت نفقه از ماترک شوهر خواهد بود.
نفقه فرزند بعد از طلاق
طبق قانون ایران، پدر و مادر وظیفه دارند که نفقه فرزندان خود را، چه قبل از طلاق و چه بعد از طلاق، تامین کنند.
نفقه شامل تمام نیازهای ضروری فرزند، از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و … می باشد.
میزان نفقه فرزند بعد از طلاق توسط دادگاه با توجه به شرایط مختلفی از جمله سن، جنس، وضعیت سلامتی، محل زندگی، و توانایی مالی پدر و مادر تعیین می شود.
حضانت فرزند بعد از طلاق معمولا به مادر سپرده می شود، مگر اینکه دلیلی مبنی بر عدم صلاحیت مادر وجود داشته باشد. در این صورت، حضانت فرزند به پدر یا شخص ثالث واجد شرایط واگذار می شود.
پدر، حتی اگر حضانت فرزند را نداشته باشد، همچنان موظف به پرداخت نفقه فرزند است.
مادر نیز در صورتی که حضانت فرزند را داشته باشد و تمکین عام و خاص زوج را رعایت کند، مستحق دریافت نفقه از پدر می باشد.
نحوه مطالبه نفقه فرزند:
برای مطالبه نفقه فرزند می توان به یکی از روش های زیر اقدام کرد:
- توافق: پدر و مادر می توانند با توافق یکدیگر میزان نفقه فرزند را تعیین کنند.
- دادخواست: در صورت عدم توافق، هر یک از پدر و مادر می توانند به دادگاه خانواده محل سکونت فرزند مراجعه و دادخواست مطالبه نفقه فرزند را ارائه دهند.
مدارک لازم برای مطالبه نفقه فرزند:
- شناسنامه و کارت ملی فرزند
- شناسنامه و کارت ملی پدر و مادر
- صورتحساب یا هر نوع مدرک دیگری که نشان دهنده هزینه های فرزند باشد
- حکم حضانت فرزند (در صورت وجود)
نکات مهم:
- در صورتی که پدر از پرداخت نفقه فرزند امتناع کند، مادر می تواند اموال او را توقیف کند و یا از طریق دادگاه او را ملزم به پرداخت نفقه نماید.
- اگر فرزند تحت حضانت شخص ثالث باشد، آن شخص نیز می تواند برای مطالبه نفقه فرزند به دادگاه مراجعه کند.
- میزان نفقه فرزند به صورت دوره‌ای توسط دادگاه با توجه به شرایط تغییر می یابد.
نفقه در نکاح موقت
در نکاح موقت، برخلاف نکاح دائم، تمکین زن بر شوهر واجب نیست و شوهر نیز وظیفه‌ای برای پرداخت نفقه به زن ندارد، مگر آنکه:
- شرط ضمن عقد شده باشد: در این صورت، طرفین می‌توانند در ضمن عقد شرط کنند که شوهر متعهد به پرداخت نفقه باشد. این شرط می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد، اما کتبی بودن آن برای اثبات در مراجع قانونی راحت‌تر است.
- عقد بر مبنای نفقه واقع شده باشد: اگر ثابت شود که هدف اصلی از ازدواج موقت، تمتع جنسی نبوده و زن و شوهر قصد تشکیل زندگی مشترک با پرداخت نفقه را داشته باشند، در این صورت حکم نکاح دائم بر آن جاری می‌شود و شوهر موظف به پرداخت نفقه خواهد بود.
موارد استحقاق زن برای دریافت نفقه در نکاح موقت:
- بارداری: اگر زن در زمان انقضای مدت عقد باردار باشد، تا زمان وضع حمل مستحق نفقه خواهد بود، حتی اگر شوهرش او را طلاق داده باشد.
- بذل مدت: اگر شوهر قبل از انقضای مدت عقد، زن را طلاق دهد، زن تا زمانی که عده نگه دارد مستحق نفقه خواهد بود.
- نشوز زن: اگر زن بدون عذر و مجوز شرعی از منزل شوهر خارج شود، حق نفقه ندارد.
میزان نفقه در نکاح موقت:
میزان نفقه در نکاح موقت در صورت شرط ضمن عقد، طبق همان شرطی که تعیین شده است پرداخت می‌شود. اما اگر عقد بر مبنای نفقه واقع شده باشد، میزان نفقه با توجه به شان و منزلت زن، وضعیت اقتصادی شوهر و عرف و عادت محل زندگی تعیین می‌شود.
نحوه مطالبه نفقه:
زن برای مطالبه نفقه می‌تواند به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه نفقه تقدیم کند. دادگاه با بررسی شرایط، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد.
نفقه در نکاح دائم
در نکاح دائم، بر اساس ماده 1106 قانون مدنی، تامین نفقه زن بر عهده شوهر است. این تکلیف حتی در صورت عدم تمکین زن نیز پابرجا است، مگر در برخی موارد استثنایی.
موارد استثنایی عدم استحقاق زن به نفقه:
- نشوز زن: در صورتی که زن بدون دلیل شرعی و قانونی از تمکین شوهر خود امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.
- مرگ شوهر: با فوت شوهر، تکلیف پرداخت نفقه ساقط می‌شود و زن دیگر از ماترک شوهر ارث می‌برد.
- طلاق قطعی: پس از طلاق قطعی، زن دیگر مستحق نفقه از شوهر سابق خود نخواهد بود، مگر در دوران عده و در برخی شرایط خاص مانند بارداری.
مواردی که در نفقه لحاظ می شود:
- مسکن: زن باید در منزل مسکونی که شوهر برای او تهیه کرده است، سکونت کند. در غیر این صورت، اگر منزل نامناسب یا ناامن باشد، زن می‌تواند از تمکین خودداری کند و مستحق نفقه خواهد بود.
- البسه: شوهر باید لباس‌های متناسب با شان و وضعیت زن برای او تهیه کند.
- غذا: شوهر باید غذای کافی و مناسب برای زن و فرزندانشان تامین کند.
- اثاث منزل: شوهر باید لوازم و اثاثیه منزل مورد نیاز زن را تهیه کند.
- هزینه‌های درمانی و بهداشتی: شوهر باید هزینه‌های درمانی و بهداشتی زن و فرزندانشان را بپردازد.
- سایر نیازها: هر آنچه که به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی زن باشد، بر عهده شوهر است.
میزان نفقه:
میزان نفقه با توجه به شأن و منزلت زن، وضعیت اقتصادی شوهر، اوضاع معیشتی جامعه تعیین می‌شود. در این خصوص، نظر کارشناس رسمی دادگستری ملاک عمل قرار می‌گیرد.
نحوه مطالبه نفقه:
زن برای مطالبه نفقه می‌تواند به یکی از دو طریق زیر اقدام کند:
1. طرح دعوی حقوقی:
- زن با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست، می‌تواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند.
- در دادخواست باید مشخصات کامل زن و شوهر، تاریخ عقد نکاح، میزان نفقه مورد مطالبه و سایر ادله و مستندات مربوط به دعوا ذکر شود.
- دادگاه پس از رسیدگی به پرونده و بررسی مدارک و مستندات، در صورت اثبات تمکین زن و استطاعت مالی شوهر، حکم به پرداخت نفقه به نفع زن صادر می‌کند.
2. مراجعه به مراجع کیفری:
- ترک نفقه جرم محسوب می‌شود و زن می‌تواند با مراجعه به کلانتری یا دادسرا و طرح شکایت، شوهر خود را به دلیل ترک نفقه تحت تعقیب کیفری قرار دهد.
- در صورت اثبات جرم ترک نفقه، شوهر به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.
نکات مهم:
- زن برای مطالبه نفقه نیازی به وکیل ندارد، اما داشتن وکیل می‌تواند در روند رسیدگی به پرونده و احقاق حقوق وی موثر باشد.
- در صورت عدم تمکن مالی شوهر از پرداخت نفقه، زن می‌تواند از دادگاه تقاضای اعسار کند.
- در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق توقیف اموال یا حساب‌های بانکی او، نفقه خود را وصول کند.
